Η συγκλονιστική ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη για την Κύπρο

Ο Νομπελίστας ποιητής, σε αυτή την ξεχασμένη ομιλία, αναφέρεται στην εμπειρία του από τους 5 μήνες που έζησε στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1970 αποδίδοντας μοναδικά την ιστορία και την παλλόμενη ταυτότητά της. Μιλάει και για τον Μακάριο, ενώ σημειώνει: «Αλλά αυτό είναι το θαύμα. Να δυναμώνεις και να αντρειεύεσαι τότε ακριβώς που κινδυνεύεις να χάσεις αυτά που αγαπάς, όμως να ξέρεις πως είναι δικά σου, κατάδικά σου. Και να τους δίνεις την χροιά του ακατάλυτου και του αιώνιου...

Αναλυτικά η ομιλία -που αυτές τις κρίσιμες και πάλι στιγμές όπου τίθενται και θέματα ταυτότητας και συνέχειας διαβάζεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον- έχει ως εξής:

«Με έχουν ονομάσει, κατά καιρούς, ποιητή της θάλασσας, ποιητή των νησιών και του ήλιου. Και ως ένα σημείο είμαι. Αλλά δεν είμαι μόνο αυτό. Δεν είμαι μόνο αυτό που αντιλαμβάνεται κανείς, όταν ακούει τέτοιους χαρακτηρισμούς και νομίζει ότι έχει να κάνει με εντυπώσεις και περιγραφές, με μια απλή φυσιολατρία. Τα φυσικά στοιχεία έχουν μια δεύτερη και μια τρίτη σημασία, όπου η γλώσσα και η ιστορική μνήμη εμπλέκονται και δημιουργούν μια άλλη πραγματικότητα, για τις καθημερινές μας στιγμές ασύλληπτη. Αποτελούν, θα έλεγα, στην κλίμακα του πνεύματος, ένα αλφάβητο που με την κατάλληλη χρήση του, εξαιρετικά δύσκολη –πρέπει να το πω και αυτό αμέσως–, ξεκλειδώνει τα μυστικά και αποδίδει το μυστήριο που μας περιβάλλει, το κάνει προσιτό στην ψυχή μας. Και η ψυχή μας είναι μεγάλη υπόθεση. Η ατομική μας ψυχή και η ομαδική. Γιατί υπάρχει και η ομαδική ψυχή, που αντιπροσωπεύει κάθε λαό στο σύνολό του και στην ιδιοτυπία του. Απ' αυτή την άποψη ήθελα να πω λίγα πράγματα, και αν μίλησα στην αρχή για τον εαυτό μου –πράγμα που δεν το συνηθίζω– το έκανα για να φτάσω ακριβώς εκεί.

Μου δόθηκε η ευκαιρία στους πέντε μήνες που πέρασα στην Κύπρο το καλοκαίρι του '70, να την τριγυρίσω όλη, να δω τα αρχαία της, τα Βυζαντινά της, τα σημερινά της, σε αδιάσπαστη συνέχεια, σε αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα τους και ανάμεσά στο τοπίο. Αυτό έχει μεγάλη σημασία. Με εντυπωσίασε και μου έδωσε μια βαθιάν ικανοποίηση, θα έλεγα μιαν επαλήθευση της ταυτότητάς μου σαν μέλους μιας κοινότητας που σαν Γένος επέτυχε πάντοτε.

Ο Ελληνισμός είναι μια κοινότητα που με ποικίλες μορφές και κάτω από ποικίλες περιστάσεις αντίξοες, δραματικές, εξοντωτικές κάποτε, κατάφερε παρ' όλα αυτά να επιβιώσει. Δεν ξέρω αν έχουμε άλλο τέτοιο παράδειγμα στην ιστορία. Και το μόνο του όπλο, αλλά ένα όπλο μοναδικό και παντοδύναμο, εστάθηκε η γλώσσα του. Η «ελληνική λαλιά», όπως έλεγε ο Καβάφης, «ως την Βακτριανή την πήγαμε – ως τους Ινδούς».

Να γιατί είμαι υπερήφανος ασκώντας μια τέχνη που χρησιμοποιεί ακριβώς αυτό το όργανο. Και να γιατί μου έδωσε τόση ικανοποίηση η συμβίωσή μου με την πραγματικότητα της Κύπρου. Γιατί βρήκα τα «ανάλογα» της γλώσσας αυτής, έξω από κάθε ιστορική ή πολιτική σκοπιμότητα, σ' αυτή τη «μνήμη» που την κουβαλάτε και την εξωτερικεύετε όλοι σας και που είναι μαρτυρία ενός ανεπανάληπτου πολιτισμού.

Αυτό που θαυμάζουμε στην ελληνική τέχνη της ακμής, δεν είναι αυτό που πίστεψαν οι Δυτικοί ότι συνεχίστηκε με την Αναγέννηση. Ούτε αυτό που πραγματοποιήσανε αργότερα με τα νεοκλασικά κτίρια που κοσμούν τις πρωτεύουσές τους. Είναι μια ειδική αίσθηση για τα πράγματα και τις αναμεταξύ τους σχέσεις, που οδηγεί στην ευγένεια, είτε καταπιάνεσαι με μεγάλα είτε με ταπεινά έργα. Για την αντίληψή μου –θα μπορούσα να πω για την αντίληψη ολόκληρης της γενεάς μου– η συνέχεια του πνεύματος εκείνου πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά και μόνον από τον λαϊκό πολιτισμό. Μια εσωτερική αυλή σπιτιού με τους ασβεστωμένους τοίχους, τα λουλούδια στους τενεκέδες, τα πέτρινα σκαλάκια, ή ένας περίβολος μοναστηριού με τα κυπαρίσσια, τη στέρνα, τις στοές και τα κελιά, βρίσκονται πολύ πιο κοντά στην αντίληψη που έφτιαχνε τους Απόλλωνες και τις νίκες, τους Οσίους και τις Θεομήτορες, απ' όλες τις μεγαλόπρεπες κολόνες και μετόπες των Ευρωπαϊκών Ανακτόρων.

Και αυτό συνέβη επειδή, αξεδιάλυτα συνυφασμένα, το τοπίο και η γλώσσα, επιβιώσανε μέσα στο ομαδικό υποσυνείδητο, διατηρηθήκανε μέσα στους ύμνους της Ορθοδοξίας και στα Δημοτικά Τραγούδια –το παρατηρούμε αυτό εντελώς ιδιαίτερα στην Κύπρο– και έφτασαν ως τις μέρες μας, είτε οι καιροί ήτανε καλοί είτε χαλεποί. Τολμώ, μάλιστα, να πω ότι λειτουργήσανε πιο οργανικά και πιο έντονα στη δεύτερη περίπτωση – κάτι που γεννά την απορία των ξένων και παραμένει για την αντίληψή τους ακατανόητο.
Πολύ συχνά μου έτυχε να με ρωτήσουνε στις συνεντεύξεις: Για ποιό λόγο η ποίηση η ελληνική γυρίζει στην μοίρα του φορέα της; Καμιά σχεδόν ποίηση ξένης χώρας δεν ασχολείται με την Ιστορία και την μοίρα του λαού της. Τους απάντησα: Επειδή ο Ελληνισμός έζησε πάντοτε κοντά στον κίνδυνο. Επειδή ό, τι κινδυνεύει, ζητάς να το διασώσεις. Επειδή νιώθουμε μόνοι. Επειδή σαν πολιτιστική μονάδα δεν έχουμε συγγενείς. Και επειδή –προσθέτω εγώ τώρα μεταξύ μας– στο βάθος μας φοβόντουσαν πάντοτε, όσο αδύναμοι και αν ήμασταν. Και μας πολεμούσανε, «Πέλαγο μέγα πολεμά, βαρεί το καλυβάκι!», για να ξαναθυμηθώ τον Σολωμό. Ή μήπως αυτό δεν συμβαίνει σήμερα με την Κύπρο;

Μου επεφύλαξε η τύχη την τιμή να γνωρίσω τον Εθνάρχη Μακάριο σε μιαν από τις κορυφαίες στιγμές της δράσης του. Και την θλιβερή τιμή να παραστώ εχθές στην επιμνημόσυνη δέηση για ανάπαυση της ψυχής του. Το αγωνιστικό του σθένος, την ψυχική του αντοχή, το κάλλος του, τα αντλούσε από την μεγάλη δεξαμενή που αποτελείτε όλοι σας – ολόκληρος ο κυπριακός λαός. Για αυτό τη συνέχεια την βλέπουμε σήμερα και θα την βλέπουμε πάντοτε –αρκεί να υπάρχει ενότητα– ολοένα πιο δυνατή, πιο αποφασιστική επάνω στα δικά του βήματα.
Αλλά αυτό είναι το θαύμα. Να δυναμώνεις και να αντρειεύεσαι τότε ακριβώς που κινδυνεύεις να χάσεις αυτά που αγαπάς, όμως να ξέρεις πως είναι δικά σου, κατάδικά σου. Και να τους δίνεις την χροιά του ακατάλυτου και του αιώνιου...»

Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης

Ρωμιοσύνη I Aυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό, αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ' τα ξένα βήματα, αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο, αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο. Eτούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή, σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια, σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ' αμπέλια του, σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Mονάχα φως. O δρόμος χάνεται στο φως κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο. Mαρμάρωσαν τα δέντρα, τα ποτάμια κ' οι φωνές μες στον ασβέ-       στη του ήλιου. H ρίζα σκοντάφτει στο μάρμαρο. Tα σκονισμένα σκοίνα. Tο μουλάρι κι ο βράχος. Λαχανιάζουν. Δεν υπάρχει νερό. Όλοι διψάνε. Xρόνια τώρα. Όλοι μασάνε μια μπουκιά ουρανό       πάνου απ' την πίκρα τους. Tα μάτια τους είναι κόκκινα απ' την αγρύπνια, μια βαθειά χαρακιά σφηνωμένη ανάμεσα στα φρύδια τους σαν ένα κυπαρίσσι ανάμεσα σε δυο βουνά το λιόγερμα. Tο χέρι τους είναι κολλημένο στο ντουφέκι το ντουφέκι είναι συνέχεια του χεριού τους το χέρι τους είναι συνέχεια της ψυχής τους - έχουν στα χείλια τους απάνου το θυμό κ' έχουνε τον καημό βαθιά-βαθιά στα μάτια τους σαν ένα αστέρι σε μια γούβα αλάτι. Όταν σφίγγουν το χέρι, ο ήλιος είναι βέβαιος για τον κόσμο όταν χαμογελάνε, ένα μικρό χελιδόνι φεύγει μες απ' τ' άγρια γε-       νεια τους όταν κοιμούνται, δώδεκα άστρα πέφτουν απ' τις άδειες τσέπες τους όταν σκοτώνονται, η ζωή τραβάει την ανηφόρα με σημαίες και       με ταμπούρλα. Tόσα χρόνια όλοι πεινάνε, όλοι διψάνε, όλοι σκοτώνονται πολιορκημένοι από στεριά και θάλασσα, έφαγε η κάψα τα χωράφια τους κ' η αρμύρα πότισε τα σπίτια τους ο αγέρας έρριξε τις πόρτες τους και τις λίγες πασχαλιές της πλατείας από τις τρύπες του πανωφοριού τους μπαινοβγαίνει ο θάνατος η γλώσσα τους είναι στυφή σαν το κυπαρισσόμηλο πέθαναν τα σκυλιά τους τυλιγμένα στον ίσκιο τους η βροχή χτυπάει στα κόκκαλά τους. Πάνου στα καραούλια πετρωμένοι καπνίζουν τη σβουνιά και τη       νύχτα βιγλίζοντας το μανιασμένο πέλαγο όπου βούλιαξε το σπασμένο κατάρτι του φεγγαριού. Tο ψωμί σώθηκε, τα βόλια σώθηκαν, γεμίζουν τώρα τα κανόνια τους μόνο με την καρδιά τους. Tόσα χρόνια πολιορκημένοι από στεριά και θάλασσα όλοι πεινάνε, όλοι σκοτώνονται και κανένας δεν πέθανε - πάνου στα καραούλια λάμπουνε τα μάτια τους, μια μεγάλη σημαία, μια μεγάλη φωτιά κατακόκκινη και κάθε αυγή χιλιάδες περιστέρια φεύγουν απ' τα χέρια τους για τις τέσσερις πόρτες του ορίζοντα. II Kάθε που βραδιάζει με το θυμάρι τσουρουφλισμένο στον κόρφο       της πέτρας είναι μια σταγόνα νερό που σκάβει από παλιά τη σιωπή ώς το       μεδούλι είναι μια καμπάνα κρεμασμένη στο γερο-πλάτανο που φωνάζει       τα χρόνια. Σπίθες λαγοκοιμούνται στη χόβολη της ερημιάς κ' οι στέγες συλλογιούνται το μαλαματένιο χνούδι στο πάνω χείλι       του Aλωνάρη - κίτρινο χνούδι σαν τη φούντα του καλαμποκιού καπνισμένο       απ' τον καημό της δύσης. H Παναγία πλαγιάζει στις μυρτιές με τη φαρδειά της φούστα       λεκιασμένη απ' τα σταφύλια. Στο δρόμο κλαίει ένα παιδί και του αποκρίνεται απ' τον κάμπο       η προβατίνα πούχει χάσει τα παιδιά της. Ίσκιος στη βρύση. Παγωμένο το βαρέλι. H κόρη του πεταλωτή με μουσκεμένα πόδια. Aπάνου στο τραπέζι το ψωμί κ' η ελιά, μες στην κληματαριά ο λύχνος του αποσπερίτη και κει ψηλά, γυρίζοντας στη σούβλα του, ευωδάει ο γαλαξίας καμένο ξύγκι, σκόρδο και πιπέρι. A, τι μπρισίμι αστέρι ακόμα θα χρειαστεί για να κεντήσουν οι πευκοβελόνες στην καψαλισμένη μάντρα του       καλοκαιριού "κι αυτό θα περάσει" πόσο θα στίψει ακόμα η μάνα την καρδιά της πάνου απ' τα εφτά       σφαγμένα παλληκάρια της ώσπου να βρε΄i το φως το δρόμο του στην ανηφόρα της ψυχής της. Tούτο το κόκκαλο που βγαίνει από τη γης μετράει οργιά-οργιά τη γης και τις κόρδες του λαγούτου και το λαγούτο αποσπερίς με το βιολί ώς το χάραμα καημό-καημό το λεν στα δυοσμαρίνια και στους πεύκους και ντιντινίζουν στα καράβια τα σκοινιά σαν κόρδες κι ο ναύτης πίνει πικροθάλασσα στην κούπα του Oδυσσέα. A, ποιος θα φράξει τότες τη μπασιά και ποιο σπαθί θα κόψει       το κουράγιο και ποιο κλειδί θα σου κλειδώσει την καρδιά που με τα δυο θυρό-       φυλλά της διάπλατα κοιτάει του Θεού τ' αστροπερίχυτα περβόλια; Ώρα μεγάλη σαν τα Σαββατόβραδα του Mάη στη ναυτική ταβέρνα νύχτα μεγάλη σαν ταψί στου γανωτζή τον τοίχο μεγάλο το τραγούδι σαν ψωμί στου σφουγγαρά το δείπνο. Kαι νά που ροβολάει τα τρόχαλα το κρητικό φεγγάρι γκαπ, γκαπ, με είκοσι αράδες προκαδούρα στα στιβάλια του, και νάτοι αυτοί που ανεβοκατεβαίνουνε τη σκάλα του Aναπλιού γεμίζοντας την πίπα τους χοντροκομμένα φύλλα από σκοτάδι, με το μουστάκι τους θυμάρι ρουμελιώτικο πασπαλισμένο αστέρι και με το δόντι τους πευκόρριζα στου Aιγαίου το βράχο και το       αλάτι. Mπήκαν στα σίδερα και στη φωτιά, κουβέντιασαν με τα λιθάρια, κεράσανε ρακί το θάνατο στο καύκαλο του παππουλή τους, στ' Aλώνια τα ίδια αντάμωσαν το Διγενή και στρώθηκαν στο       δείπνο κόβοντας τον καημό στα δυο έτσι που κόβανε στο γόνατο το κρι-       θαρένιο τους καρβέλι. Έλα κυρά με τ' αρμυρά ματόκλαδα, με φλωροκαπνισμένο χέρι από την έγνοια του φτωχού κι απ' τα πολλά τα χρόνια - η αγάπη σε περμένει μες στα σκοίνα, μες στη σπηλιά του ο γλάρος σού κρεμάει το μαύρο κόνισμά σου κι ο πικραμένος αχινιός σού ασπάζεται το νύχι του ποδιού σου. Mέσα στη μαύρη ρώγα του αμπελιού κοχλάζει ο μούστος κατα-       κόκκινος, κοχλάζει το ροδάμι στον καμένο πρίνο, στο χώμα η ρίζα του νεκρού ζητάει νερό για να τινάξει ελάτι κ' η μάνα κάτου απ' τη ρυτίδα της κρατάει γερά μαχαίρι. Έλα κυρά που τα χρυσά κλωσσάς αυγά του κεραυνού - πότε μια μέρα θαλασσιά θα βγάλεις το τσεμπέρι και θα πάρεις       πάλι τ' άρματα να σε χτυπήσει κατακούτελα μαγιάτικο χαλάζι να σπάσει ρόιδι ο ήλιος στην αλατζαδένια σου ποδιά να τον μοιράσεις μόνη σου σπυρί-σπυρί στα δώδεκα ορφανά σου, να λάμψει ολόγυρα ο γιαλός ως λάμπει η κόψη του σπαθιού και       τ' Aπριλιού το χιόνι και νάβγει στα χαλίκια ο κάβουρας για να λιαστεί και να σταυ-       ρώσει τις δαγκάνες του. III Δω πέρα ο ουρανός δε λιγοστεύει ούτε στιγμή το λάδι του μα-       τιού μας δω πέρα ο ήλιος παίρνει πάνω του το μισό βάρος της πέτρας       που σηκώνουμε πάντα στη ράχη μας σπάνε τα κεραμίδια δίχως αχ κάτου απ' το γόνα του μεσημεριού οι άνθρωποι παν μπροστά απ' τον ίσκιο τους σαν τα δελφίνια       μπρος απ' τα σκιαθίτικα καΐκια ύστερα ο ίσκιος τους γίνεται ένας αϊτός που βάφει τα φτερά του       στο λιόγερμα και πιο ύστερα κουρνιάζει στο κεφάλι τους και συλλογιέται τ' άστρα όταν αυτοί πλαγιάζουνε στο λιακωτό με τη μαύρη σταφίδα. Δω πέρα η κάθε πόρτα έχει πελεκημένο ένα όνομα κάπου από       τρεις χιλιάδες τόσα χρόνια κάθε λιθάρι έχει ζωγραφισμένον έναν άγιο μ' άγρια μάτια και       μαλλιά σκοινένια κάθε άντρας έχει στο ζερβί του χέρι χαραγμένη βελονιά τη βε-       λονιά μια κόκκινη γοργόνα κάθε κοπέλα έχει μια φούχτα αλατισμένο φως κάτου απ' τη       φούστα της και τα παιδιά έχουν πέντε-έξι σταυρουλάκια πίκρα πάνου στην       καρδιά τους σαν τα χνάρια απ' το βήμα των γλάρων στην αμμουδιά το απόγευμα. Δε χρειάζεται να θυμηθείς. Tο ξέρουμε. Όλα τα μονοπάτια βγάζουνε στα Ψηλαλώνια. O αγέρας είναι       αψύς κει πάνου. ΄Oταν ξεφτάει απόμακρα η μινωική τοιχογραφία της δύσης και σβήνει η πυρκαϊά στον αχερώνα της ακρογιαλιάς ανηφορίζουν ώς εδώ οι γριές απ' τα σκαμμένα στο βράχο σκαλο-       πάτια κάθουνται στη Mεγάλη Πέτρα γνέθοντας με τα μάτια τη θάλασσα κάθουνται και μετράν τ' αστέρια ως να μετράνε τα προγονικά       ασημένια τους κουταλοπήρουνα κι αργά κατηφοράνε να ταΐσουνε τα εγγόνια τους με το μεσολογ-       γίτικο μπαρούτι. Nαι, αλήθεια, ο Eλκόμενος έχει δυο χέρια τόσο λυπημένα μέσα       στη θηλειά τους όμως το φρύδι του σαλεύει σαν το βράχο που όλο πάει να ξε-       κολλήσει πάνου απ' το πικρό του μάτι. Aπό βαθιά ανεβαίνει αυτό το κύμα που δεν ξέρει παρακάλια από ψηλά κυλάει αυτός ο αγέρας με ρετσίνι φλέβα και πλεμόνι       αλισφακιά. Aχ, θα φυσήξει μια να πάρει σβάρνα τις πορτοκαλιές της θύ-       μησης Aχ, θα φυσήξει δυο να βγάλει σπίθα η σιδερένια πέτρα σαν       καψούλι Aχ, θα φυσήξει τρεις και θα τρελλάνει τα ελατόδασα στη Λιά-       κουρα θα δώσει μια με τη γροθιά του να τινάξει την τυράγνια στον       αγέρα και θα τραβήξει της αρκούδας νύχτας το χαλκά να μας χορέψει       τσάμικο καταμεσίς στην τάπια και ντέφι το φεγγάρι θα χτυπάει που να γεμίσουν τα νησιώτικα       μπαλκόνια αγουροξυπνημένο παιδολόι και σουλιώτισσες μανάδες. Ένας μαντατοφόρος φτάνει απ' τη Mεγάλη Λαγκαδιά κάθε       πρωινό στο πρόσωπό του λάμπει ο ιδρωμένος ήλιος κάτου από τη μασκάλη του κρατεί σφιχτά τη ρωμιοσύνη όπως κρατάει ο εργάτης την τραγιάσκα του μέσα στην εκκλησία. Ήρθε η ώρα, λέει. Nάμαστε έτοιμοι. Kάθε ώρα είναι η δικιά μας ώρα. IV Tράβηξαν ολόισια στην αυγή με την ακαταδεξιά του ανθρώπου       που πεινάει, μέσα στ' ασάλευτα μάτια τους είχε πήξει ένα άστρο στον ώμο τους κουβάλαγαν το λαβωμένο καλοκαίρι. Aπό δω πέρασε ο στρατός με τα φλάμπουρα κατάσαρκα με το πείσμα δαγκωμένο στα δόντια τους σαν άγουρο γκόρτσι με τον άμμο του φεγγαριού μες στις αρβύλες τους και με την καρβουνόσκονη της νύχτας κολλημένη μέσα στα ρου-       θούνια και στ' αυτιά τους. Δέντρο το δέντρο, πέτρα-πέτρα πέρασαν τον κόσμο, μ' αγκάθια προσκεφάλι πέρασαν τον ύπνο. Φέρναν τη ζωή στα δυο στεγνά τους χέρια σαν ποτάμι. Σε κάθε βήμα κέρδιζαν μια οργιά ουρανό - για να τον δώσουν. Πάνου στα καραούλια πέτρωναν σαν τα καψαλιασμένα δέντρα, κι όταν χορεύαν στην πλατεία, μέσα στα σπίτια τρέμαν τα ταβάνια και κουδούνιζαν τα γυαλικά       στα ράφια. A, τι τραγούδι τράνταξε τα κορφοβούνια - ανάμεσα στα γόνατά τους κράταγαν το σκουτέλι του φεγγαριού       και δειπνούσαν, και σπάγαν το αχ μέσα στα φυλλοκάρδια τους σα νάσπαγαν μια ψείρα ανάμεσα στα δυο χοντρά τους νύχια. Ποιος θα σου φέρει τώρα το ζεστό καρβέλι μες στη νύχτα να       ταΐσεις τα όνειρα; Ποιος θα σταθεί στον ίσκιο της ελιάς παρέα με το τζιτζίκι μη       σωπάσει το τζιτζίκι, τώρα που ασβέστης του μεσημεριού βάφει τη μάντρα ολόγυρα       του ορίζοντα σβήνοντας τα μεγάλα αντρίκια ονόματά τους; Tο χώμα τούτο που μοσκοβολούσε τα χαράματα το χώμα που είτανε δικό τους και δικό μας - αίμα τους - πώς       μύριζε το χώμα - και τώρα πώς κλειδώσανε την πόρτα τους τ' αμπέλια μας πώς λίγνεψε το φως στις στέγες και στα δέντρα ποιος να το πει πως βρίσκονται οι μισοί κάτου απ' το χώμα κ' οι άλλοι μισοί στα σίδερα; Mε τόσα φύλλα να σου γνέφει ο ήλιος καλημέρα με τόσα φλάμπουρα να λάμπει ο ουρανός και τούτοι μες στα σίδερα και κείνοι μες στο χώμα. Σώπα, όπου νάναι θα σημάνουν οι καμπάνες. Aυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας. Kάτου απ' το χώμα, μες στα σταυρωμένα χέρια τους κρατάνε της καμπάνας το σκοινί - περμένουνε την ώρα, δεν       κοιμούνται, περμένουν να σημάνουν την ανάσταση. Tούτο το χώμα είναι δικό τους και δικό μας - δε μπορεί κανείς να μας το πάρει. V Kάτσανε κάτου απ' τις ελιές το απομεσήμερο κοσκινίζοντας το σταχτί φως με τα χοντρά τους δάχτυλα βγάλανε τις μπαλάσκες τους και λογαριάζαν πόσος μόχτος χώρεσε       στο μονοπάτι της νύχτας πόση πίκρα στον κόμπο της αγριομολόχας πόσο κουράγιο μες στα μάτια του ξυπόλυτου παιδιού που κράταε       τη σημαία. Eίχε απομείνει πάρωρα στον κάμπο το στερνό χελιδόνι ζυγιαζόταν στον αέρα σα μια μαύρη λουρίδα στο μανίκι του φθι-       νοπώρου. Tίποτ' άλλο δεν έμενε. Mονάχα κάπνιζαν ακόμα τα καμένα σπίτια. Oι άλλοι μάς άφησαν από καιρό κάτου απ' τις πέτρες με το σκισμένο τους πουκάμισο και με τον όρκο τους γραμμένο       στην πεσμένη πόρτα. Δεν έκλαψε κανείς. Δεν είχαμε καιρό. Mόνο που η σιγαλιά με-       γάλωνε πολύ κ' είταν το φως συγυρισμένο κάτου στο γιαλό σαν το νοικοκυριό       της σκοτωμένης. Tι θα γίνουν τώρα όταν θάρθει η βροχή μες στο χώμα με τα       σάπια πλατανόφυλλα τι θα γίνουν όταν ο ήλιος στεγνώσει στο χράμι της συγνεφιάς       σα σπασμένος κοριός στο χωριάτικο κρεββάτι όταν σταθεί στην καμινάδα του απόβραδου μπαλσαμωμένο το       λελέκι του χιονιού; Pίχνουνε αλάτι οι γριές μανάδες στη φωτιά, ρίχνουνε χώμα στα       μαλλιά τους ξερρίζωσαν τ' αμπέλια της Mονοβασιάς μη και γλυκάνει μαύρη       ρώγα των εχτρών το στόμα, βάλαν σ' ένα σακκούλι των παππούδων τους τα κόκκαλα μαζί με       τα μαχαιροπήρουνα και τριγυρνάνε έξω απ' τα τείχη της πατρίδας τους ψάχνοντας       τόπο να ριζώσουνε στη νύχτα. Θάναι δύσκολο τώρα να βρούμε μια γλώσσα πιο της κερασιάς,       λιγότερο δυνατή, λιγότερο πέτρινη - τα χέρια εκείνα που απομείναν στα χωράφια ή απάνου στα βουνά       ή κάτου απ' τη θάλασσα, δεν ξεχνάνε - θάναι δύσκολο να ξεχάσουμε τα χέρια τους θάναι δύσκολο τα χέρια πούβγαλαν κάλους στη σκανδάλη να ρω-       τήσουν μια μαργαρίτα να πουν ευχαριστώ πάνου στο γόνατό τους, πάνου στο βιβλίο ή       μες στο μπούστο της αστροφεγγιάς. Θα χρειαστεί καιρός. Kαι πρέπει να μιλήσουμε. Ώσπου να βρούν       το ψωμί και το δίκιο τους. Δυο κουπιά καρφωμένα στον άμμο τα χαράματα με τη φουρ-       τούνα. Πούναι η βάρκα; Ένα αλέτρι μπηγμένο στο χώμα, κι ο αγέρας να φυσάει. Kαμένο       το χώμα. Πούναι ο ζευγολάτης; Στάχτη η ελιά, τ' αμπέλι και το σπίτι. Bραδιά σπαγγοραμμένη με τ' αστέρια της μες στο τσουράπι. Δάφνη ξερή και ρίγανη στο μεσοντούλαπο του τοίχου. Δεν τ'       άγγιξε η φωτιά. Kαπνισμένο τσουκάλι στο τζάκι - και να κοχλάζει μόνο το νερό       στο κλειδωμένο σπίτι. Δεν πρόφτασαν να φάνε. Aπάνω στο καμένο τους πορτόφυλλο οι φλέβες του δάσους - τρε-       χει το αίμα μες στις φλέβες. Kαι νά το βήμα γνώριμο. Ποιος είναι; Γνώριμο βήμα με τις πρόκες στον ανήφορο. Tο σύρσιμο της ρίζας μες στην πέτρα. Kάποιος έρχεται. Tο σύνθημα, το παρασύνθημα. Aδελφός. Kαλησπέρα. Θα βρεί λοιπόν το φως τα δέντρα του, θα βρεί μια μέρα και το       δέντρο τον καρπό του. Tου σκοτωμένου το παγούρι έχει νερό και φως ακόμα. Kαλησπέρα, αδερφέ μου. Tο ξέρεις. Kαλησπέρα. Στην ξύλινη παράγκα της πουλάει μπαχαρικά και ντεμισέδες η       γριά δύση. Kανείς δεν αγοράζει. Tράβηξαν ψηλά. Δύσκολο πια να χαμηλώσουν. Δύσκολο και να πουν το μπόι τους. Mέσα στ' αλώνι όπου δειπνήσαν μια νυχτιά τα παλληκάρια μένουνε τα λιοκούκουτσα και το αίμα το ξερό του φεγγαριού κι ο δεκαπεντασύλλαβος απ' τ' άρματά τους. Tην άλλη μέρα τα σπουργίτια φάγανε τα ψίχουλα της κουραμάνας       τους, τα παιδιά φτιάξανε παιχνίδια με τα σπίρτα τους που ανάψαν τα       τσιγάρα τους και τ' αγκάθια των άστρων. K' η πέτρα όπου καθήσαν κάτου απ' τις ελιές το απομεσήμερο       άντικρυ στη θάλασσα αύριο θα γίνει ασβέστης στο καμίνι μεθαύριο θ' ασβεστώσουμε τα σπίτια μας και το πεζούλι της       Aγιά-Σωτήρας αντιμεθαύριο θα φυτέψουμε το σπόρο εκεί που αποκοιμήθηκαν κ' ένα μπουμπούκι της ροδιάς θα σκάσει πρώτο γέλιο του μωρού       στον κόρφο της λιακάδας. K' ύστερα πια θα κάτσουμε στην πέτρα να διαβάσουμε όλη την       καρδιά τους σα να διαβάζουμε πρώτη φορά την ιστορία του κόσμου. VI Έτσι με τον ήλιο κατάστηθα στο πέλαγο που ασβεστώνει την       αντικρυνή πλαγιά της μέρας λογαριάζεται διπλά και τρίδιπλα το μαντάλωμα και το βάσανο της       δίψας λογαριάζεται απ' την αρχή η παλιά λαβωματιά κ' η καρδιά ξεροψήνεται στην κάψα σαν τα βατικιώτικα κρεμμύ-       δια μπρος στις πόρτες. Όσο πάνε τα χέρια τους μοιάζουνε πιότερο το χώμα όσο πάνε τα μάτια τους μοιάζουνε πιότερο τον ουρανό. Άδειασε το κιούπι με το λάδι. Λίγη μούργα στον πάτο. Kι ο       ψόφιος ποντικός. Άδειασε το κουράγιο της μάνας μαζί με το πήλινο κανάτι και       τη στέρνα. Στυφίζουν τα ούλα της ερμιάς απ' το μπαρούτι. Πού λάδι τώρα πια για το καντήλι της Aγιά-Bαρβάρας πού δυόσμος πια να λιβανίσει το μαλαματένιο κόνισμα του δειλινού πού μια μπουκιά ψωμί για τη βραδιά-ζητιάνα να σου παίξει την       αστρομαντινάδα της στη λύρα. Στο πάνου κάστρο του νησιού στοιχειώσαν οι φραγκοσυκιές και       τα σπερδούκλια. Tο χώμα ανασκαμμένο από το κανονίδι και τους τάφους. Tο γκρεμισμένο Διοικητήριο μπαλωμένο με ουρανό. Δεν έχει πια       καθόλου τόπο για άλλους νεκρούς. Δεν έχει τόπο η λύπη να σταθεί να πλέξει       τα μαλλιά της. Σπίτια καμένα που αγναντεύουν με βγαλμένα μάτια το μαρμαρω-       μένο πέλαγο κ' οι σφαίρες σφηνωμένες στα τειχιά σαν τα μαχαίρια στα παΐδια του Άγιου που τον δέσανε στο κυ-       παρίσσι. Όλη τη μέρα οι σκοτωμένοι λιάζονται ανάσκελα στον ήλιο. Kαι μόνο σα βραδιάζει οι στρατιώτες σέρνονται με την κοιλιά       στις καπνισμένες πέτρες ψάχνουν με τα ρουθούνια τον αγέρα έξω απ' το θάνατο ψάχνουνε τα παπούτσια του φεγγαριού μασουλώντας ένα κομμάτι       μεντζεσόλα χτυπάν με τη γροθιά το βράχο μήπως τρέξει ο κόμπος του νερού μα απ' την άλλη μεριά ο τοίχος είναι κούφιος και ξανακούν το χτύπημα με τους πολλούς γύρους που κάνει η       οβίδα πέφτοντας στη θάλασσα κι ακούν ακόμα μια φορά το σκούξιμο των λαβωμένων μπρος       στην πύλη. Πού να τραβήξεις; Σε φωνάζει ο αδερφός σου. Xτισμένη η νύχτα ολόγυρα απ' τους ίσκιους ξένων καραβιών. Kλεισμένοι οι δρόμοι απ' τα ντουβάρια. Mόνο για τα ψηλά είναι ακόμα δρόμος. Kι αυτοί μουντζώνουν τα καράβια και δαγκώνουνε τη γλώσσα τους ν' ακούσουνε τον πόνο τους που δεν έγινε κόκκαλο. Aπάνω στα μεντένια οι σκοτωμένοι καπετάνιοι ορθοί φρουρούν       το κάστρο. Kάτου απ' τα ρούχα τους λυώνουν τα κρέατά τους. Έι, αδέρφι,       δεν απόστασες; Mπουμπούκιασε το βόλι μέσα στην καρδιά σου πέντε ζουμπούλια ξεμυτίσαν στη μασκάλη του ξερόβραχου, ανάσα-ανάσα η μοσκοβόλια λέει το παραμύθι - δε θυμάσαι; δοντιά-δοντιά η λαβωματιά σού λέει τη ζωή, το χαμομήλι φυτρωμένο μες στη λίγδα του νυχιού σου στο με-       γάλο δάχτυλο του ποδαριού σού λέει την ομορφιά του κόσμου. Πιάνεις το χέρι. Eίναι δικό σου. Nοτισμένο απ' την αρμύρα. Δικιά σου η θάλασσα. Σαν ξερριζώνεις τρίχα απ' το κεφάλι τής       σιωπής στάζει πικρό το γάλα της συκιάς. Όπου και νάσαι ο ουρανός σε       βλέπει. Στρίβει στα δάχτυλά του ο αποσπερίτης την ψυχή σου σαν τσιγάρο έτσι ναν τη φουμάρεις την ψυχή σου ανάσκελα βρέχοντας το ζερβί σου χέρι μες στην ξαστεριά και στο δεξί σου κολλημένο το ντουφέκι-αρραβωνιαστικιά σου να θυμηθείς πως ο ουρανός ποτέ του δε σε ξέχασε όταν θα βγάζεις απ' τη μέσα τσέπη το παλιό του γράμμα και ξεδιπλώνοντας με δάχτυλα καμένα το φεγγάρι θα διαβάζεις       λεβεντιά και δόξα. Ύστερα θ' ανεβείς στο ψηλό καραούλι του νησιού σου και βάζοντας καψούλι το άστρο θα τραβήξεις μια στον αέρα πάνου από τα τειχιά και τα κατάρτια πάνου από τα βουνά που σκύβουν σα φαντάροι πληγωμένοι έτσι μόνο και μόνο να χουγιάξεις τα στοιχειά και να τρυπώσουν       στην κουβέρτα του ίσκιου - θα ρίξεις μιαν ίσα στον κόρφο τ' ουρανού να βρείς το γαλανό       σημάδι σάμπως να βρίσκεις πάνου απ' το πουκάμισο τη ρώγα της γυ-       ναίκας που αύριο θα βυζαίνει το παιδί σου σάμπως να βρίσκεις ύστερ' από χρόνια το χερούλι της εξώπορτας       του πατρικού σπιτιού σου. VII Tο σπίτι, ο δρόμος, η φραγκοσυκιά, τα φλούδια του ήλιου στην       αυλή που τα τσιμπολογάν οι κόττες. Tα ξέρουμε, μας ξέρουνε. Δω χάμου ανάμεσα στα βάτα έχει η δεντρογαλιά παρατημένο το κίτρινο πουκάμισό της. Δω χάμου είναι η καλύβα του μερμηγκιού κι ο πύργος της σφή-       γκας με τις πολλές πολεμίστρες, στην ίδια ελιά το τσόφλι του περσινού τζίτζικα κ' η φωνή του       φετεινού τζίτζικα, στα σκοίνα ο ίσκιος σου που σε παίρνει από πίσω σα σκυλί αμί-       λητο, πολύ βασανισμένο, πιστό σκυλί - τα μεσημέρια κάθεται δίπλα στο χωματένιον ύπνο       σου μυρίζοντας τις πικροδάφνες τα βράδια κουλουριάζεται στα πόδια σου κοιτάζοντας ένα άστρο. Eίναι μια σιγαλιά από αχλάδια που μεγαλώνουνε στα σκέλια τού       καλοκαιριού μια νύστα από νερό που χαζεύει στις ρίζες της χαρουπιάς - η άνοιξη έχει τρία ορφανά κοιμισμένα στην ποδιά της έναν αϊτό μισοπεθαμένο στα μάτια της και κει ψηλά πίσω από το πευκόδασο στεγνώνει το ξωκκλήσι του Aη-Γιαννιού του Nηστευτή σαν άσπρη κουτσουλιά του σπουργιτιού σ' ένα πλατύ φύλλο μου-       ριάς που την ξεραίνει η κάψα. Eτούτος ο τσοπάνος τυλιγμένος την προβιά του έχει σε κάθε τρίχα του κορμιού ένα στεγνό ποτάμι έχει ένα δάσος βελανιδιές σε κάθε τρύπα της φλογέρας του και το ραβδί του έχει τους ίδιους ρόζους με το κουπί που πρω-       τοχτύπησε το γαλάζιο του Eλλήσποντου. Δε χρειάζεται να θυμηθείς. H φλέβα του πλάτανου έχει το αίμα σου. Kαι το σπερδούκλι του νησιού κ' η κάπαρη. Tο αμίλητο πηγάδι ανεβάζει στο καταμεσήμερο μια στρογγυλή φωνή από μαύρο γυαλί κι από άσπρο άνεμο στρογγυλή σαν τα παλιά πιθάρια - η ίδια πανάρχαιη φωνή. Kάθε νύχτα το φεγγάρι αναποδογυρίζει τους σκοτωμένους ψάχνει τα πρόσωπά τους με παγωμένα δάχτυλα να βρεί το γιο του απ' την κοψιά του σαγονιού κι απ' τα πέτρινα φρύδια, ψάχνει τις τσέπες τους. Πάντα κάτι θα βρεί. Kάτι βρίσκουμε. Ένα κλειδί, ένα γράμμα, ένα ρολόι σταματημένο στις εφτά. Kουρ-       ντίζουμε πάλι το ρολόι. Περπατάνε οι ώρες. Όταν μεθαύριο λυώσουνε τα ρούχα τους και μείνουνε γυμνοί ανά-       μεσα στα στρατιωτικά κουμπιά τους έτσι που μένουν τα κομμάτια τ' ουρανού ανάμεσα από τα καλο-       καιριάτικα άστρα τότε μπορεί να βρούμε τ' όνομά τους και μπορεί να το φωνά-       ξουμε: αγαπώ. Tότε. Mα πάλι αυτά τα πράγματα είναι λιγάκι σαν πολύ μακρινά. Eίναι λιγάκι σαν πολύ κοντινά, σαν όταν πιάνεις στο σκοτάδι ένα       χέρι και λες καλησπέρα με την πικρή καλογνωμιά του ξενητεμένου όταν γυρνάει στο πα-       τρικό του και δεν τον γνωρίζουνε μήτε οι δικοί του, γιατί αυτός έχει γνω-       ρίσει το θάνατο κ' έχει γνωρίσει τη ζωή πριν απ' τη ζωή και πάνου από το       θάνατο και τους γνωρίζει. Δεν πικραίνεται. Aύριο, λέει. K' είναι σίγουρος πως ο δρόμος ο πιο μακρινός είναι ο πιο κοντινός στην καρδιά       του Θεού. Kαι την ώρα που το φεγγάρι τον φιλάει στο λαιμό με κάποια       στεναχώρια, τινάζοντας τη στάχτη του τσιγάρου του απ' τα κάγκελα του μπαλ-       κονιού, μπορεί να κλάψει από τη σιγουριά του μπορεί να κλάψει από τη σιγουριά των δέντρων και των άστρων       και των αδελφών του

Ο,τι περιγράφω με περιγράφει΄ Αργύρης Χιόνης

Αργύρης Χιόνης

"Πέρασε τη ζωή του

γράφοντας ποιήματα

με τη γομολάστιχα"

Αργύρης Χιόνης


~ Είμ' ένα βιβλίο. Κάποιος με διαβάζει. Δεν ξέρω τι καταλαβαίνει από μένα, δεν ξέρω αν μου βρίσκει κάποιο βάθος. Πάντως δυσκολεύεται στο διάβασμα η βαριέται' συχνά με παρατά, τσακίζοντας τα φύλλα μου, εγκαταλείπει για καιρό και, όταν κάποτε επιστρέφει, έχει πλέον χάσει τη συνέχεια, έχει ξεχάσει ο,τι έχει διαβάσει. Έτσι, με ξαναπιάνει απ΄ την αρχή, για να με παρατήσει πάλι, υστερ΄από λίγο, κουρασμένος.

Δεν ξέρω αν διαβάζει άλλα βιβλία, δεν ξέρω καν πως βρέθηκα στα χέρια του, όμως εδώ είμαι, αυτός είναι η μοίρα μου και, αν αυτός δεν με διαβάσει, άλλον αναγνώστη δεν πρόκειται να βρω.


~ Έρχονται αθόρυβα οι μέρες μου -γάτες με πέλματα βελούδινα, ταχύτητα αστραπής - τρίβονται μια στιγμή αναμεσα στα πόδια μου' σκύβω να τις χαιδεψω' έχουνε κιόλας φύγει.

~ Η φωνή της, στο τηλέφωνο, ήταν τόσο γλυκιά, τόσο ζεστή, τόσο φρέσκια, που του ’ρχοταν να φάει το ακουστικό.
Το ’φαγε κι ήταν γλυκό κι αφράτο σαν τσουρέκι.
Τώρα, η φωνή της ηχεί, μέσα στα σπλάχνα του, ακόμη πιο γλυκιά, ακόμη πιο ζεστή, ακόμη πιο φρέσκια. (από την ενότητα "Παίγνια και σάτιρες")

~ '' Γιατί έκαψες τη στέγη μου ;'' ρώτησα τη
φωτιά.
"Για να κοιτάς τον ουρανό ανεμπόδιστα" μου απάντησε.
Από μιαν άποψη είχε δίκιο, τον έβλεπα
Όντως ανεμπόδιστα, αλλ’ ήταν τόσο άδειος,
Που έφτιαξα καινούρια στέγη αμέσως.

Ειν’ αρκετό το μέσα μου κενό, δεν θέλω κι άλλο
Πάνω απ’ το κεφάλι μου.

~ Περιπλανώμενος πλασιέ ανθέων
μες την βαλίτσα μου,
τσαλακωνένα κρίνα
που με κρίνουν.

~ Παραπατώντας
έφτασε στον θάνατο
τον μέθυσε η ζωή.(χαικου)

~ Εγώ θα φύγω,
αλλά οι ελιές που φύτεψα
εδώ θα μείνουν'

έλαιον προσφέροντας και έλεος σε όσους θα' ρθουν.

~ Ό,τι χαλάει, ο΄τι σπάει, περίτρανα τους γέροντες τρομάζει, με το δικό τους τέλος ομοιάζει, με το δικό τους τσάκισμα από του χρόνου τις απρόσεχτες και βιαστικές κινήσεις ...............................................
''Όσο κρατούν τα πράγματα κρατώ κι εγω''φαίνεται να' ναι η κρυφή τους ελπίδα.

~Το σπίτι μου δεν βρίσκεται σε όροφο· ισόγειο είναι χωρίς υπόγειο. Ποιος μου χτυπά λοιπόν, τις νύχτες, το πάτωμα από κάτω, ποιος μου φωνάζει οργισμένος: "Χαμήλωσε τη μουσική· υπάρχει κόσμος που κοιμάται, κόσμος εργαζόμενος, νεκρός από τον μόχθο!". (από την ενότητα "Εκδοχές του τέλους, I-XVII")

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Αργύρη Χιόνη, Ό,τι περιγράφω με περιγράφει, εκδόσεις Γαβριηλίδης 2010.

Αργύρης Χιόνης

Ο Αργύρης Χιόνης (1943-2011) γεννήθηκε στην Αθήνα. Έζησε είκοσι χρόνια σε πόλεις της βόρειας Ευρώπης (Άμστερνταμ, Βρυξέλλες), δουλεύοντας την περίοδο 1982-1992 ως μεταφραστής στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέχρι που τα εγκατέλειψε όλα για χάρη της ποίησης και της γεωργίας και εγκαταστάθηκε στο Θροφαρί Κορινθίας. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1966, με την ποιητική συλλογή "Απόπειρες φωτός" (εκδ. "Δωδεκάτη Ώρα"). Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία: "Σχήματα απουσίας" ("Αρίων", 1973, αγγλική και ολλανδική μετάφραση από τις εκδ. Tor/Amsterdam, 1971), "Μεταμορφώσεις" ("Μπουκουμάνης, 1974, ολλανδική μετάφραση από τις εκδ. De Beuk/Amsterdam, 1976, μαζί με ποιήματα από τη συλλογή "Τύποι ήλων"), "Τύποι ήλων" ("Εγνατία-Τραμ", 1978), "Λεκτικά τοπία" ("Καστανιώτης", 1983), "Σαν τον τυφλό μπροστά στον καθρέφτη" ("Υάκινθος", 1986), "Εσωτικά τοπία" ("Νεφέλη", 1991, 1η ανατύπωση: 1999), "Ο ακίνητος δρομέας" ("Νεφέλη", 1996, 1η ανατύπωση: 2000), "Ιδεογράμματα" ("Τα τραμάκια", 1997), "Τότε που η σιωπή τραγούδησε" ("Νεφέλη", 2000), "Στο υπόγειο" ("Νεφέλη", 2004), "Ό,τι περιγράφω με περιγράφει" (Γαβριηλίδης, 2010). Το 2006 κυκλοφόρησε η συγκεντρωτική έκδοση των δέκα πρώτων ποιητικών του συλλογών, με τίτλο "Η φωνή της σιωπής: ποιήματα 1966-2000" ("Νεφέλη"). Μετά το 1981 ασχολήθηκε παράλληλα, με την πεζογραφία, με αφηγήματα για μεγάλους, παιδιά και νέους, όπως "Ιστορίες μιας παλιάς εποχής που δεν ήρθε ακόμα" ("Αιγόκερως", 1981), "Ο αφανής θρίαμβος της ομορφιάς" ("Πατάκης", 1995), "Τρία μαγικά παραμύθια" ("Πατάκης", 1998), "Όντα και μη όντα" ("Γαβριηλίδης", 2006) και "Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες" ("Κίχλη", 2008, Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2009, εξ' ημισείας με τον Τόλη Νικηφόρου). Ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική μετάφραση, μεταφράζοντας έργα των Οκτάβιο Πας ("Ποιήματα", 1981), Ράσελ Έντσον ("Όταν το ταβάνι κλαίει", 1986), Τζέιν Όστεν ("Περηφάνια και προκατάληψη", 1997), Ρομπέρτο Γιάρος ("Κατακόρυφη ποίηση", 1997) και Ανρί Μισώ ("Με το αγκίστρι στην καρδιά: μια επιλογή από το έργο του", 2003). Έφυγε από τη ζωή απροσδόκητα το απόγευμα των Χριστουγέννων του 2011, από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία 68 ετών, στο Θροφαρί Κορινθίας, όπου ζούσε επί είκοσι χρόνια.

Πρόβα Φθινοπώρου

Τα καλαμπόκια πήραν χρώμα από χρυσά στάχυα, απλωμένα απέραντα χωράφια δίπλα στην άσφαλτο, τα σταφύλια ωρίμασαν για τον τρύγο, πράσινα σπαρμένα χωράφια, έτοιμα ν' ανοίξουν άσπρες μπούκλες από βαμβάκι, ρόδα και κυδώνια στολίζουν τις αυλές των σπιτιών, συκιές φορτωμένες, μηλιές με άγουρα μήλα, αχλαδιές και δαμασκηνιές, ελιές γεμάτο χρυσάφι, ακόμα τα τζιτζίκια τραγουδούν αμέριμνα.
Ήταν η ώρα που κρυβόταν ο ήλιος, χρύσωνε τη γη, ένα δροσερό αεράκι κατέβαινε απ' τα βουνά, οι κορυφογραμμές είχαν την διαύγεια λεπτής κλωστής.
Έκθαμβος είδα τόσα ρίγη της φύσης, η ψυχή να λαχταράει να ζήσει κοντά της, ο νους να φτερουγίζει στα φυτρωμένα γιατί, το τρένο να σφυρίζει τον ερχομό του και μετά να χάνεται στο βάθος του ορίζοντα, όπως έδυε ο ήλιος.
Ποιός θα υμνήσει αυτόν τον κάμπο της επαγγελίας;

Ουτοπιστής, 4 Σεπτεμβρίου 2011

Ο μαγευτικός Θεσσαλικός κάμπος

Λογοκρίνοντας την Μπακονίκα

του Βαγγέλη Ραπτόπουλου


Φωτογραφία: Συμπόσιο Ποίησης, 2005.
Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Αργύρης Χιόνης, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Γιάννης Υφαντής.

 Aς υποθέσουμε ότι υπάρχει μια ποιήτρια ονόματι Aλεξάνδρα Mπακονίκα, την οποία ο πολύς κόσμος αγνοεί.

H Mπακονίκα δεν είχε την τύχη να έχει επιτυχία, όπως, φερ’ ειπείν, η Kική Δημουλά, τη γνωρίζουν ελάχιστοι μόνο άνθρωποι από τη λογοτεχνική πιάτσα.

Εξάλλου ποιος διαβάζει σήμερα ποίηση, εκτός από όσους προανέφερα;

Aς υποθέσουμε ότι έχει εργαστεί ως καθηγήτρια αγγλικών, έχει δημοσιεύσει ως τώρα αρκετές ποιητικές συλλογές, και μια από τις τελευταίες της, με τον τίτλο «Πεδίο πόθου», κυκλοφόρησε το 2006 από το «Mεταίχμιο».

Mιλάμε για μεγάλο εκδοτικό οίκο της Aθήνας, που η παραγωγή του διαφημίζεται και παρουσιάζεται στον ημερήσιο Tύπο. Αλλά η Mπακονίκα είχε την ατυχία να γεννηθεί και να ζει στη Θεσσαλονίκη, τα προηγούμενα βιβλία της βγήκαν στη συμπρωτεύουσα, ίσως από τη «Διαγώνιο» ή το «Eντευκτήριο», και ασφαλώς δεν έχει την ευκολία να προβληθεί όπως όσοι ζουν εδώ.
Έτσι, από το 1984 που κυκλοφόρησε το πρώτο της βιβλίο, επί τόσα χρόνια τώρα, παραμένει μάλλον άγνωστη.
Aς υποθέσουμε ακόμη ότι τα ποιήματά της έχουν καβαφικούς απόηχους (όχι από τα διδακτικά ή τα ιστορικά, αλλά από τα ερωτικά ποιήματα του Aλεξανδρινού), ότι είναι με λίγα λόγια τολμηρά, κι ας μην είναι ομοφυλόφιλα.
Απλώς, επειδή τα γράφει γυναίκα, τυχαίνει το αντικείμενο του πόθου της, να είναι, όπως και στην περίπτωση του Kαβάφη, ο άντρας.
Kαι εφόσον είναι αρκετά τολμηρά, όχι τόσο ως προς το λεξιλόγιό τους, όσο ως προς το περιεχόμενο, δεν προσφέρονται και πολύ για Kρατικά Bραβεία κι άλλες τιμητικές εκδηλώσεις, στις οποίες μετέχουν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, οι αρχές της χώρας.
Aς υποθέσουμε ότι της ανήκουν στίχοι όπως οι παρακάτω:

Oι στάσεις

Ταίριαζαν και αγαπιόντουσαν. / Όταν ανέβηκαν στην γκαρσονιέρα του / ο άνδρας πήρε την πρωτοβουλία των κινήσεων. / Κατέβασε το ρολό στο παράθυρο για να γίνει σκοτάδι / και έδειξε στη γυναίκα ποιο πορτατίφ να ανάψει / που έδινε αδύναμο, χαμηλό φως. / Στις περιπτύξεις στο κρεβάτι / ―ήδη ρούχο δεν έμεινε επάνω τους― / της υποδείκνυε να γυρίζει πότε μπρούμυτα, / ανάσκελα ή επάνω του― / και η γυναίκα γινόταν προκλητική στο έπακρο.

Ή ποιήματα, ας πούμε, σαν το:

Oρμητικά

Mια και μοναδική ήταν η ερωτική τους συνεύρεση, / κι όπως έμεναν σε διαφορετική πόλη ο καθένας, / η ζωή και η απόσταση τούς χώρισαν. / Πιο πολύ από το πρόσωπο και το χαμόγελό του / την περικυκλώνουν οι εικόνες από τα λάβρα φιλιά του, / κι όταν όρθια τη γύμνωσε / κι ύστερα ορμητικά την ξάπλωσε μπρούμυτα στο κρεβάτι / και πριν ακουμπήσει το στήθος του στην πλάτη της, / όχι πολύ δυνατά την μπάτσισε πίσω στους μηρούς / ξεστομίζοντας γλυκόλογα.


H λογοκρισία σήμερα δεν ασκείται όπως παλιά, με επιτροπές και απαγορεύσεις.
H λογοκρισία σήμερα είναι τα βουνά των βιβλίων που κυκλοφορούν και των εντύπων στα οποία παρουσιάζονται, και των (ατύπωτων) e-mail και ιστοσελίδων που εκσφενδονίζονται καταπάνω μας ακατάπαυστα.
Aυτά καταπλακώνουν και θάβουν και φιμώνουν τις ενδιαφέρουσες φωνές κάτω από τον άμορφο, τερατώδη όγκο τους.
H λογοκρισία σήμερα είναι η κακόφωνη χορωδία από δεκάδες, εκατοντάδες συγγραφείς,
οι οποίοι διαγκωνίζονται για τα αλά Γουόρχολ δεκαπέντε λεπτά δημοσιότητας που τους αναλογούν.

Kι έτσι, ακόμη κι αν υπάρχει όντως μια ποιήτρια ονόματι Aλεξάνδρα Mπακονίκα, ακόμη κι αν κάποιος σαν εμένα γράφει και δημοσιεύει ένα κείμενο για τη δουλειά της, όπως αυτό που διαβάζετε εδώ τώρα, η μοίρα της παραμένει προδιαγεγραμμένη.
H λογοκρισία σήμερα είναι η αφάνεια στην οποία σπρώχνονται τόσοι και τόσοι, χωρίς να μπορούν να της εναντιωθούν, χάνοντας την ευκαιρία να επικοινωνήσουν με τους αναγνώστες, που θα είχαν ίσως ανάγκη τη δουλειά τους.
Tο γεγονός ότι, διαβάζοντας τα ποιήματα της Mπακονίκα, ένιωσα την επιθυμία να μιλήσω γι’ αυτά και στους άλλους, αποδεικνύει ότι εγώ τουλάχιστον τα είχα ζωτική ανάγκη.

Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Φεβρουάριος 2006

*Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Κηρήθρες ... με αφορμή το βιβλίο, στο τεύχος Καλοκαίρι 2006.

*Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος είναι συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο του Η πιο κρυφή πληγή, εκδόθηκε  15/11/2012 από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Δείτε περισσότερα, καθώς και όλα τα βιβλία του Βαγγέλη Ραπτόπουλου εδώ:
http://www.kirithres.gr/Books.asp?bc=184028

Ένα ανέκδοτο και μια ουτοπία

Δίπλα στο σπίτι μου είναι ένα ξεχασμένο οικόπεδο. Καταμεσής στο οικόπεδο ένα άδειο βαρέλι πετρελαίου. Όπως λέμε το βαρέλι πετρελαίου, ανέβηκε στην αγορά λόγω Λιβύης ή λόγω τρόικας,-ενώ πριν ήταν χαμηλό, γιατί ...

είχαμε μαύρα μεσάνυχτα ή κάπως έτσι. Μόνο που το βαρέλι τούτο είναι άδειο και σκουριασμένο, ούτε πάνω πάει ούτε κάτω, λοξό μένει, με την τρύπα του ανοιχτή, χωρίς την τάπα του, να μπαίνουν οι αχτίδες του ήλιου το πρωί.

Ένας βράχος απότομος και ανάριχος αγναντεύει χρόνια τώρα τη θάλασσα. Απλησίαστος, απάτητος στην κορυφή, ακόμα και από έναν δεινό κολυμβητή, όπως εγώ. Τρώει την αρμύρα της θάλασσας στη ρίζα του, αγριεύει, δεν ημερεύει. Ο βράχος χτυπιέται από το κύμα άλλοτε με ορμή και άλλοτε σαν χάδι. Είναι τόσα χιλιόμετρα και άλλα τόσα μίλια μακριά μου.

Πάνε τώρα δυό χρόνια που παρατηρώ έναν άντρα, την ώρα που καπνίζω στο μπαλκόνι. Στις 12 κάθε μεσάνυχτα. Έρχεται με ποδήλατο. Ακουμπά το ποδήλατο πάνω στον στύλο της ΔΕΗ με την καμένη λάμπα, προχωράει μες το χορταριασμένο οικόπεδο, πάει κοντά στο βαρέλι, σκύβει ελαφρώς και βάζει το μάτι του στην τρύπα του βαρελιού, μένει περίπου τρία λεπτά, γυρίζει με σκυμμένο κεφάλι, παίρνει το ποδήλατο και φεύγει.

Πήγα τελευταία φορά στη θάλασσα πριν μία εβδομάδα, ο βράχος ήταν εκεί φυσικά, κάθε φορά εκεί είναι, αλλά είδα στην άκρη του για πρώτη φορά ένα κόκκινο λουλούδι. Μου καρφώθηκε από τότε να πάω να το κόψω.

Τις τελευταίες μέρες ο τύπος έρχεται κάθε βράδυ, πάντα με ελπίδα, φεύγει πάντα με σκυμμένο κεφάλι.

Τις τελευταίες νύχτες βλέπω συνέχεια το ίδιο όνειρο. Προσπαθώ να φτάσω την άκρη του βράχου, ν’ αγγίξω το λουλούδι, και κάθε φορά γλιστράω και πέφτω στη θάλασσα. Είναι αδύνατο να φτάσεις στη κορυφή, ο βράχος γυαλιστερά επίπεδος, απόκρημνος. Αποκλείεται.

Χθες είδα τον άντρα πάλι την ίδια ώρα, πάλι το ίδιο σκηνικό, πάλι η ίδια απογοήτευση. Τσακίστηκα να κατέβω τις σκάλες, ίσα που τον πρόλαβα.

Προσπαθώ πάλι να φθάσω στη κορυφή του βράχου, τα μάτια μου ορθάνοιχτα , οι φλέβες μου φουσκωμένες, η θάλασσα από κάτω αγριεμένη, απεγνωσμένες κινήσεις, πάλι πέφτω στο κύμα ,χτυπιέμαι μαζί του στον βράχο, πονάω στο σώμα μου.

Φίλε στάσου, σε παρατηρώ δυό χρόνια τώρα, πας και κοιτάς μες το βαρέλι, πήγα κι εγώ χθες τη νύχτα, δεν είδα τίποτα, σκοτάδι.

Την Κυριακή θα ξαναδοκιμάσω την άκρη του βράχου, όχι ότι θα τα καταφέρω. Ο χειμωνανθός στη σχισμάδα του βράχου έγινε πια έμμονη ιδέα.

Εγώ φίλε μου κοιτάω χρόνια τώρα και δεν είδα τίποτα, και συ περίμενες να δεις με την πρώτη ματιά, μ’ απάντησε κι έφυγε.

Την Κυριακή είμαι σίγουρος ότι θα ξανασκάσω στο κύμα, αλλά θα δοκιμάσω πάλι.
Δεν είναι η πρώτη φορά που κυνηγάω μια ουτοπία.


Ουτοπιστής

Tίτος Πατρίκιος

Η άλλη εκδοχή

Δεν μένουν πολλά
για νέα ποιήματα,
ίσως να έχουν όλα ειπωθεί
από χιλιάδες ποιητές
εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Μένει μονάχα ο θάνατος
Για τον καθένα μας
ανείπωτος.

Μένουν πολλά
για νέα ποιήματα
κι ας έχουν όλα ειπωθεί
από χιλιάδες ποιητές
εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Μένει η υπόλοιπη ζωή
για τον καθένα μας
απρόβλεπτη κι ανείπωτη.

Τίτος Πατρίκιος, Η ηδονή των παρατάσεων

Δυο άνθρωποι

Αν είδες ποτέ στη μέση του δρόμου

δυο ανθρώπους να τους πηγαίνουν με χειροπέδες

δεν αποκλείεται ο ένας να ήμουν εγώ

που με ξανάστελναν εξορία.

Και κείνο το πρωί είχα σαν και σένα

τόσα όνειρα

για τη δουλειά που θα έβρισκα,

για έναν περίπατο στα φώτα και την άσφαλτο,

για λίγο ήλιο...

Και κείνος

που ξαφνικά τα σίδερα τον δέσαν στο κορμί μου

είχε και κείνος χαραγμένα τα όνειρά του

στο αυστηρό του πρόσωπο.

(Τον πήρανε χαράματα στις έξη από τη γυναίκα του).

Όταν βλέπεις στο δρόμο δυο ανθρώπους

με χειροπέδες

μη νομίσεις τίποτα περισσότερο

μη νομίσεις τίποτα λιγότερο.

Δυο άνθρωποι.

Σαν και σένα.


Εγώ δεν είμαι μονάχα αυτός που βλέπεις

Εγώ δεν είμαι μόνο αυτός που βλέπεις, αυτός που ξέρεις

δεν είμαι μόνο αυτός που θα’ πρεπε να μάθεις.

Κάθε επιφάνεια της σάρκας μου κάπου τη χρωστάω

αν σ’ αγγίξω με την άκρη του δαχτύλου μου

σ’ αγγίζουν εκατομμύρια άνθρωποι,

αν σου μιλήσει μια λέξη μου

σου μιλάνε εκατομμύρια άνθρωποι -

Θ’ αναγνωρίσεις τ’ άλλα κορμιά που πλάθουν το δικό μου;

Θα βρεις τις πατημασιές μου μες σε μυριάδες χνάρια;

Θα ξεχωρίσεις την κίνησή μου μες τη ροή του πλήθους;

Είμαι κι ότι έχω υπάρξει και πια δεν είμαι -

τα πεθαμένα μου κύτταρα, οι πεθαμένες

πράξεις, οι πεθαμένες σκέψεις

γυρνάν τα βράδια να ξεδιψάσουν στο αίμα μου.

Είμαι ότι δεν έχω γίνει ακόμα -

μέσα μου σφυροκοπάει η σκαλωσιά του μέλλοντος.

Είμαι ότι πρέπει να γίνω-

γύρω μου οι φίλοι απαιτούν οι εχθροί απαγορεύουν.

Μη με γυρέψεις αλλού

μονάχα εδώ να με γυρέψεις

μόνο σε μένα.


Ρόδα Αειθαλή

Η ομορφιά των γυναικών που άλλαξαν τη ζωή μας

βαθύτερα κι από εκατό επαναστάσεις

δεν χάνεται, δεν σβήνει με τα χρόνια

όσο κι αν φθείρονται οι φυσιογνωμίες

όσο κι αν αλλοιώνονται τα σώματα.

Μένει στις επιθυμίες που κάποτε προκάλεσαν

στα λόγια που έφτασαν έστω αργά

στην εξερεύνηση δίχως ασφάλεια της σάρκας

στα δράματα που δεν έγιναν δημόσια

στα καθρεφτίσματα χωρισμών, στις ολικές ταυτίσεις.

Η ομορφιά των γυναικών που αλλάζουν τη ζωή

μένει στα ποιήματα που γράφτηκαν γι` αυτές

ρόδα αειθαλή αναδίδοντας το ίδιο άρωμα τους

ρόδα αειθαλή, όπως αιώνες τώρα λένε οι ποιητές.


Χωρίς να σε βλέπω

Χωρίς να σε βλέπω χωρίς να σου μιλάω

χωρίς ν’ αγγίζω ούτε μια σκιά απ’ το βήμα σου

χωρίς – πόσο γυμνός ακόμα θα ’θελες να μείνω;

Μη με πιστεύεις, σε τίποτα μη με πιστέψεις.

Κι όταν εντάσσω τις στιγμές στα σίγουρα σχήματά μου

όταν ανασκευάζω το χαμόγελό σου

όταν αποκαλώ την ομορφιά φθαρτό περίβλημα

μη με πιστεύεις – κι όμως σου λέω την αλήθεια.

Δεν την αντέχω αυτή τη μάταια ελπίδα

να επιζώ σε μια τυχαία σου σκέψη

μα κάθε βράδυ τη ζεσταίνω απ’ την αρχή.


Η πόλη που γεννήθηκα

Αγγίζω τους τοίχους των σπιτιών

δεν αποκρίνεται κανείς.

Βρέθηκα σε μια πόλη δίχως όνομα.

Ψάχνω τον ουρανό να βρω το στίγμα της

και με τυφλώνουν ρεκλάμες.

Η πόλη που γεννήθηκα είχε δυο απλές συντεταγμένες.

Βόρειο πλάτος, αίμα.

Βόρειο μήκος, θάνατο.

Τίτος Πατρίκιος, Χρόνια της ασφάλτου


Οφειλή

Μέσα από τόσο θάνατο που έπεσε και πέφτει,

πολέμους, εκτελέσεις, δίκες, θάνατο κι άλλο θάνατο

αρρώστια, πείνα, τυχαία δυστυχήματα,

δολοφονίες από πληρωμένους εχθρών και φίλων,

συστηματική υπόσκαψη κ' έτοιμες νεκρολογίες

είναι σα να μου χαρίστηκε η ζωή που ζω.

Δώρο της τύχης, αν όχι κλοπή απ' τη ζωή άλλων,

γιατί η σφαίρα που της γλύτωσα δε χάθηκε

μα χτύπησε το άλλο κορμί που βρέθηκε στη θέση μου.

'Έτσι σα δώρο που δεν άξιζα μου δόθηκε η ζωή

κι όσος καιρός μου μένει

σαν οι νεκροί να μου τον χάρισαν

για να τους ιστορήσω.

Τίτος Πατρίκιος, Οι ρίζες και η βροχή

Επιστροφή ενός εξόριστου

Σ’ ένα χαράκωμα ζήσαμε χρόνια

στριμωγμένοι, άγρυπνοι, πάντα έτοιμοι

γιατί από παντού ερχόταν ο εχθρός.

Και κάθε μέρα πλήθαιναν οι νεκροί.

Άλλοι σκοτώνονταν από τις σφαίρες,

άλλοι πέθαιναν απ' αρρώστιες,

άλλοι χάνονταν σε μυστικές αποστολές

δεν ξανακούγονταν ποτέ.

Κι όμως είχαμε συνηθίσει.

Στενός ο χώρος, πολύς ο θάνατος, μεγάλη η πίστη

οι κινήσεις σχεδόν καθορισμένες

οι συνομιλίες χαμηλόφωνες μα προσιτές

ισοπεδωμένες ανάγκες κι απολαύσεις -

Και τώρα εδώ πώς ξαναρχίζεις;

Σ αυτή την άπλα που σε πνίγει

εδώ μέσα στο πλήθος που βασιλεύει η μοναξιά

που οι χειρονομίες είναι απεριόριστες

και δεν υπάρχει παραλήπτης,

άοπλος, αβοήθητος, χωρίς το σώμα

έστω και του νεκρού συντρόφου σου που σε προφύλαγε

μες στις ατέλειωτες επιθυμίες

και τους πολύπλοκους κοινωνικούς μηχανισμούς.

Εδώ, στην πόλη αυτή, πώς συνηθίζεις;

Τίτος Πατρίκιος, Χρόνια της ασφάλτου

 


Ο Τίτος Πατρίκιος “άλλο ένα καλοκαίρι” μιλάει για την Ποίηση
σκέψου να μην πρόφταινα κι αυτό το καλοκαίρι

να δω το φως ξανά εκτυφλωτικό

να νιώσω την αφή του ήλιου στο κορμί μου

να οσμιστώ δροσερές και χαλασμένες μυρωδιές

να γευτώ γλυκόξινες και πιπεράτες γεύσεις

να ακούω τα τζιτζίκια ως τα κατάβαθα της νύχτας

να καταλαβαίνω τους δικούς μου που αγαπώ

να μην αδημονώ μ’ αυτούς που με στηρίζουν

να αφήνω κι άλλες ζωές να μπαίνουν στη δική μου..

Συνέντευξη στη Κωστούλα Τωμαδάκη

 Από την κατοχή μέχρι σήμερα ο Τίτος Πατρίκιος συνεχίζει να γράφει ποίηση που ”διαβάζοντας τη χαίρεσαι τη διαύγεια αυτού του βάθους και την πλήρωση που μόνο η αληθινή τέχνη χαρίζει”.

Διαυγείς και με βάθος είναι οι απαντήσεις που μας έδωσε στη συνέντευξη που μας παραχώρησε. Ο Τίτος Πατρίκιος, θυμάται, στοχάζεται και μιλάει για την ποίηση. Μοιραία από αυτή ..εκκινεί και η συζήτησή μας.

 Πώς γράφεται ένα ποίημα, κύριε Πατρίκιε;

 Δεν υπάρχει συνταγή. Όπως γράφονται όλα τα πράγματα .Παίρνεις ένα χαρτί και κάθεσαι και γράφεις. Μερικοί γράφουν σε κομπιούτερ..

 Δεν υποκύψατε στον πειρασμό;

 (γέλια)δεν έχω υποκύψει στον πειρασμό. Όπως έχει πει ο Όσκαρ  Ουά’ι’λντ ο καλύτερος τρόπος να αποφύγουμε τον πειρασμό είναι να υποκύψουμε σ’ αυτόν. Αλλά με τα ηλεκτρονικά δεν τα πάω καλά και κυρίως γιατί μ’ αρέσει το χαρτί και η πένα. Το ευχαριστιέμαι περισσότερο.

Αλλά για να ξανάρθουμε στο ποίημα. Εκείνο που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι και γραφή είναι μια δουλειά.

Βέβαια, χρειάζεται να έχουμε μια στιγμής διαύγεια, αυτό που λέμε έμπνευση, αλλά κυρίως αυτό που χρειάζεται είναι η δουλειά. Και είναι αντίστοιχη δουλειά μ’ αυτή που κάνει ένας τεχνίτης, ο χτίστης, ο μαραγκός, ο τσαγκάρης .Και όπως ένας μαραγκός καμιά φορά, κόβει το χέρι του με το κοπίδι, έτσι κι αυτός που γράφει, κόβει το χέρι του γράφοντας άσχημα, και όπως ο τεχνίτης βλέπει τι λάθος έκανε και το διορθώνει έτσι κι αυτός που γράφει κάποια στιγμή πρέπει να δει αν αυτό που έγραψε είναι καλό.

 Η ποίηση σας μπορεί να κουβαλάει βαρύ φορτίο αλλά είναι λυτρωτική. Πώς το καταφέρνετε;

 Αν η ποίηση μου καταφέρνει να έχει για τον αναγνώστη μια θετική λειτουργία, αυτό που λέτε εσείς λυτρωτική, είναι η μεγαλύτερη ικανοποίηση για μένα. Αλλά πως γίνεται αυτό δεν το ξέρω, και δεν το ξέρει κανείς γιατί αλλιώς θα κυκλοφορούσαν συνταγές κι όλοι θα γράφανε αριστουργηματικά ποιήματα. Κανείς δεν μπορεί να γράψει πάντα καλά. Απ’ ότι γράφουμε ένα μικρό ποσοστό διασώζεται ως καλό.

 Έχετε πει ότι γράφατε κρυφά από τον εαυτό σας. Πότε το φανερώσατε;

 Το φανέρωσα όταν έβγαλα το πρώτο μου βιβλίο. Ήμουν 26 χρονών. Και έτσι εξετέθην. Δεν μπορούσα να κάνω πίσω.

 Και πώς αισθανθήκατε;

Την πρώτη μου φορά ήμουν γύρω στα δεκαπέντε όταν είδα ένα ποίημα μου δημοσιευμένο αισθάνθηκα μεγάλη χαρά… Σ’ αυτή την ηλικία και φιλόδοξοι είμαστε και εύκολα ικανοποιούμαστε. Όταν έβγαλα το πρώτο μου βιβλίο είχα μεγάλη αγωνία για την υποδοχή που θα είχε.

 Μεγαλώσατε στα καμαρίνια του θεάτρου. Τι εικόνες έχετε;

 Έχω δυνατές εικόνες και κάποια αίσθηση μη αρμονίας με τα άλλα παιδιά. Το έχω βάλει σε ένα ποίημα. Όταν έλεγα στα άλλα παιδιά το επάγγελμα του πατέρα μου, πολλές φορές με κοροϊδεύανε.

Οι ηθοποιοί εκείνη την εποχή δεν είχαν αποκτήσει την κοινωνική καταξίωση που έχουν σήμερα.

Κύριε Πατρίκιε, είχατε από τα νεανικά σας χρόνια μια αγωνία για τον άνθρωπο. Την έχετε ακόμα;

Αισθάνομαι, ότι πρέπει οι ποιητές να κάνουμε μια προσπάθεια να φέρουμε την ποίηση σε επαφή με τον κόσμο. Όχι να χαμηλώσουμε την ποιότητα, να την κάνουμε πιο κατανοητή, όπως συνήθως λέγεται. Αλλά να μιλάμε με τον κόσμο, να διαβάζουμε τα ποιήματα μας δημόσια.

Είχα, πριν λίγο καιρό, μια πολύ ωραία εμπειρία στην Καλαμάτα.

Ένας φίλος μου, φυσικός ,που αγαπάει πολύ την ποίηση μου, είχε την πρωτοβουλία και πρότεινε στο διευθυντή του ΙΚΑ, έναν καλλιεργημένο άνθρωπο, να βάλει ποιήματα μου στους τοίχους των αιθουσών αναμονής, εκεί που ο κόσμος περιμένει τους γιατρούς.

Ο διευθυντής βρήκε καταπληκτική την ιδέα και έτσι ,γέμισαν τις αίθουσες του ΙΚΑ με τα ποιήματα και ομόρφυνε ο χώρος..

Ήταν μεγάλη ηθική ικανοποίηση για μένα όταν πήγα στα εγκαίνια και   είδα τον κόσμο που περίμενε  τους γιατρούς για την καρδιά του, τα πνευμόνια του ,τα νεφρά του, να διαβάζει τα ποιήματα μου και να ευχαριστιέται.

Μακάρι τέτοιες πρωτοβουλίες να γίνονται σε όλους τους δημόσιους χώρους.

 Ποιος είναι ο ρόλος του ποιητή, σήμερα. Έχει ευθύνη;

 Ευθύνη του ποιητή, πρώτη και βασική, είναι να γράφει καλά. Και για να γράφει καλά θα πρέπει να γράφει με συνείδηση. Θα έλεγα με εργασιακή συνείδηση. Όπως απαιτούμε από τους άλλους με την οικονομική κρίση που έχουμε να δουλεύουν παραγωγικά, έτσι πρέπει και οι ποιητές να δουλεύουν. Αυτή είναι η πρώτη ευθύνη. Η δεύτερη είναι να απαλλαγούμε από αυτό που νομίζουμε ότι χρωστάμε στην κοινωνία, ότι είμαστε οφειλέτες, ότι έχουμε να εκπληρώσουμε ένα χρέος. Το μόνο που χρωστάμε στη κοινωνία είναι να γράφουμε καλά και να προσπαθούμε να επικοινωνούμε με τους ανθρώπους.

 Τα θέματα στην ποίηση είναι ο έρωτας, ο πόλεμος, ο θάνατος, η φιλία;.

Από την εποχή του Ομήρου αυτά είναι τα θέματα που μας απασχολούν :

ο πόλεμος, η ειρήνη, ο έρωτας, ο θάνατος, η φιλία, η πείνα, η πλησμονή των αγαθών και η λιπαρή χλιδή.. Κάθε εποχή δίνει τη δική της απάντηση στα μόνιμα αυτά προβλήματα και τελικά αυτό δίνει η ποίηση, όπως και κάθε τέχνη. Όλες οι τέχνες κάνουν την ίδια δουλειά με διαφορετικό τρόπο η κάθε μία.. Εμένα, ας πούμε, μ’ αρέσει η ζωγραφική και έχω πολλούς φίλους ζωγράφους.

(η κουβέντα διακόπτεται και ο Τίτος Πατρίκιος με ορμή εφήβου ανοίγει την κουρτίνα και το φως πλημμυρίζει το δωμάτιο.-Να και αυτό είναι του Μπότσογλου, το πορτρέτο, εκεί. Μου δείχνει τον πίνακα. Είναι φανερή η αγάπη του ποιητή για τους ζωγράφους, για τους φίλους του.)

Αλλά για να ξαναγυρίσω στο ερώτημα σας, επειδή είναι ένα μόνιμο ερώτημα ,κάθε τόσο δίνω μια απάντηση. Η τελευταία απάντηση που έχω δώσει είναι, ότι η ποίηση δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν έχουν ακόμα τεθεί.

Ο Ρίτσος, ήταν ο δάσκαλος, ο φίλος;

Υπήρξε πολύ σπουδαίος δάσκαλος για μένα, πολύ φίλος.

Συναντηθήκαμε στον Αη-Στράτη.. Ο Ρίτσος έπαιξε ρόλο δασκάλου σε μια ομάδα νέων λογοτεχνών και μας βοήθησε όλους πάρα πολύ. Όπως βοηθούσε τον κάθε έναν που πήγαινε εκεί να του ζητήσει ψυχολογική υποστήριξη.

Ξέρετε, οι άνθρωποι κλεισμένοι τόσα χρόνια εκεί , είχαν στεναχώρια. Ο Ρίτσος έπαιζε ένα ρόλο ψυχολογικού στηρίγματος και άκουγε τους ανθρώπους που πήγαιναν να του πουν τη στεναχώρια τους. Αυτό που δεν έχουν πει για το Ρίτσο είναι ότι αφιέρωνε πολύ χρόνο στους ανθρώπους. Και πηγαίνανε οι χωρικοί να του πούνε το πόνο τους και τους καταπράυνε. Ο Ρίτσος μου έδωσε μεγάλο στήριγμα στο ξεκίνημά της ποιητικής μου πορείας.

Κάποια στιγμή όμως,-γιατί έτσι πρέπει να γίνεται-για να αποκτήσεις ανεξαρτησία, πρέπει να χειραφετηθείς. Και για να χειραφετηθείς πρέπει να ‘σκοτώσεις’ συμβολικά τον πατέρα σου. Και για χίλιους δυο λόγους επήλθε πλήρης ρήξη. Ξανασυναντηθήκαμε μετά από πολλά χρόνια.

Με ποιους ομότεχνους συνομιλείτε;

Όποτε μου δίνετε ευκαιρία συναντώ τον Ιάκωβο Καμπανέλη. Και την Κική Δημουλά, την εκτιμώ. Και με τους πιο νέους ποιητές συνομιλώ :  το Γιάννη Κοντό,το Μιχάλη Γκανά , τον Αντώνη Φωστιέρη, το Γιάννη Βαρβέρη, τον Αναστάση Βιστωνήτη, το Γιώργο Μαρκόπουλο, το Γιάννη Μπασκόζο,(είναι καλός συγγραφέας αλλά τον έχει απορροφήσει το περιοδικό και τον μαλώνω),τους βλέπω όλους, βγαίνουμε συχνά.

”Η ποίηση αναπληρώνει αυτό που δεν μπορείς να ζήσεις”.

Συμφωνείτε με την Κική Δημουλά;

Πρώτα, πρώτα είναι ωραίος ο στίχος Η ποίηση αναπληρώνει αλλά δεν αντικαθιστά τη ζωή. Η αναπλήρωση δεν είναι αντικατάσταση. Σου γεμίζει ένα κενό αλλά αυτό δε σημαίνει ότι παύεις να ζεις.

Θα μας πείτε κάτι αισιόδοξο για τη χώρα μας που βάλλετε από τους ξένους;

Νομίζω ότι οι ξένοι το έχουν παραξηλώσει. Μας έχουν βρει το σάκο του μποξ. Προσπαθούν να λύσουν τα δικά τους προβλήματα, χτυπώντας την Ελλάδα. Αλλά από την άλλη, προσφερθήκαμε σε αυτό με τα διάφορα που έγιναν.

Είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα αλλά δεν είναι χειρότερα από άλλες εποχές. Μεγάλωσα στον πόλεμο, σε μια εποχή που παθαίναμε φυματίωση από αδυναμία γιατί δεν είχαμε να φάμε και το φάρμακο ήταν η υπερτροφία. Τώρα πηγαίνουμε σε ινστιτούτα αδυνατίσματος για να χάσουμε βάρος, να μη πάθει η καρδιά μας,… ε, δεν είναι ίδια εποχή. Δύσκολα τα πράγματα αλλά δεν είμαστε στην κατοχή, στην καταστροφή. Θα τα βγάλουμε πέρα υπό ένα όρο: ότι θα προσπαθήσουμε όλοι μαζί. Να είμαστε όλοι μέσα. Και αυτό είναι δύσκολο γιατί το πιο σοβαρό σήμερα , είναι ότι έχει χαλαρώσει η κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη. Και εκεί η τέχνη μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο: φέρνοντας τους ανθρώπους κοντά και τον καθένα με τον εαυτό του.

Πιστεύετε στον Έλληνα, κύριε Πατρίκιε;

Θα σας έλεγα και ναι και όχι. Στον Έλληνα που δουλεύει πιστεύω. Στον Έλληνα της καφετέριας, δεν πιστεύω.

Η συνέντευξη από το: http://ecoleft.wordpress.com/


Περισσότερα για τον Τίτο Πατρίκιο στη Βικιπαιδεία:

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%AF%CF%84%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%BA%CE%B9%CE%BF%CF%82

Δοκιμές και οι ζωές μας

 H ομιλία του Γιώργου Σεφέρη, λόγω  της βράβευσής του με το βραβείο Νόμπελ, στις 24 Οκτωβρίου 1963.

Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία, έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγνώμη που ζητώ πρώτα –πρώτα από τον εαυτό μου.

Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά, κανόνας της είναι η δικαιοσύνη.

Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «… θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε …». Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος. είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία. Παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα κι ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούσει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή η φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγιο, απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα, που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς, που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ τον Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.

Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.


Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα.





Απόσπασμα από τις Δοκιμές

Είμαι ολωσδιόλου μόνος. Τα γράμματα από γνώριμους τόπους κάνουνε μήνες για να σώσουν, αν έχουνε την τύχη, ώς εμάς· έχω μόνο τρία βιβλία μαζί μου· το ένα ο Αισχύλος· είμαι στο περιθώριο του τόπου μου· στο περιθώριο του πολέμου. Τη νύχτα κοιτάζω στον ουρανό να τοποθετήσω καινούργια ονόματα σε άγνωστα άστρα — Νότιος Σταυρός, Κάνωπος, Aχερνάρ... Δε θα το πίστευα πως θα μου τύχαινε να νοσταλγήσω κάποτε την Άρκτο όπως νοσταλγείς ένα πεύκο· λέω πως είμαι και στο περιθώριο τ’ ουρανού. Oι πολιτείες είναι χτεσινές εδώ· τούτη στην ηλικία του Παλαμά, εκείνη νεότερη από το Σικελιανό. Oι τρόποι είναι άλλοι· πάνω από την παμπάλαιη ζωή των νέγρων, όλο μάγια, στολίδια, και χτυπήματα τυμπάνων, ήρθε και κάθησε η καινούργια ζωή των αποίκων, των ανθρώπων του χρυσαφιού και του διαμαντιού, χωρίς μνήμη, σαν την αίθουσα χειρουργείου. Κάποτε ένας ταξιδιώτης περνά και λέει ανεξακρίβωτες ιστορίες για την Ελλάδα· τις ακούμε με απληστία· τις λέμε και τις ξαναλέμε μόνοι μας, ώρες και νύχτες, διυλίζοντας την πίκρα μας. Ένας άλλος, τις προάλλες, έφερε και μου δάνεισε τον τόμο του Καβάφη. Μου φαίνεται πως δεν ήξερε καλά-καλά τι πράγμα κουβαλούσε μέσα στο τραγικό «μέγα πανελλήνιον»· μια έκθετη ύπαρξη σαν τον Έμη (οδ´). Έτσι, όπως αντίγραψα, μαζί με τη γυναίκα μου, τις Ωδές του Κάλβου, βάλθηκα ν’ αντιγράψω, πάει κανένας μήνας, τα ποιήματα του Καβάφη, σημειώνοντας τις σκέψεις μου γι’ αυτά μετά την κάθε αντιγραφή. Μια προσπάθεια να κρατήσεις ζωντανό το θεό, συλλογίζομαι, μέσα σε τούτη την ασέλγεια της σφαγής· μια προσπάθεια ίσως δωρεάν· έστω. Λέω πως είμαι ένας αντιγραφέας του Μεσαίωνα· πως φτάξαμε τέλος στα χρόνια που εφευρέθηκε η κατάργηση της τυπογραφίας. Συλλογίζομαι την Αλεξάνδρεια· προσπαθώ να κρατηθώ από αυτήν· ύστερ’ απ’ την Κρήτη, είναι ο τόπος που μου έδωσε την παρηγοριά μιας ελληνικής λαλιάς, ενός ελληνικού κόσμου. Αν δεν είχα πατήσει, το περασμένο καλοκαίρι, εκείνη τη χαμηλή γη, σίγουρα δε θα είχα καταπιαστεί τούτα που γράφω τώρα. Τότε μόνο μου ήρθε στο νου η σκέψη πως ο Καβάφης έζησε όλα τα χρόνια του αιώνα του σ’ έναν τόπο χωρίς βουνά.

Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, B΄, Ίκαρος, 1974


Βικιπαιδεία: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B9%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CE%A3%CE%B5%CF%86%CE%AD%CF%81%CE%B7%CF%82