Πέθανε ο φωτογράφος των απλών ανθρώπων.
Θα μείνουν πάντα όμως οι στιγμές που αποθανάτισε. Αιώνια.
''Οι φωτογραφίες του αιχμαλώτισαν το μόχθο και το χρόνο , αποτύπωσαν την πάλη και τον σεβασμό του ανθρώπου, ανέδειξαν τη μνήμη σε διαχρονικό συναίσθημα'' γράφει ο Λάζαρος Τσουμένης στην Έρευνα*1 .Η αφορμή που διαβάζω και ξαναβλέπω τις φορτωμένες με την ιστορία των τελευταίων εβδομήντα χρόνων της ταλαιπωρημένης και περήφανης χώρας μας.
Γεννήθηκε το 1920 στην Κυψέλη (Χώσεψη) της Άρτας.Κατέβηκε από μικρή ηλικία στην Αθήνα.
Το λόγο έχει ο Κώστας Μπαλάφας:
Γεννήθηκα σ’ ένα κακοτράχαλο ηπειρώτικο χωριό που λες πως και το ίδιο γεννήθηκε για αγώνες πρώτα με την ίδια τη φύση, για να μπορέσει να επιβιώσει στην κακοτράχαλη γη που γεννήθηκε. Και ένα μεγάλο μαράζι ήταν ο ξενιτεμός. Ξενιτεύτηκα νωρίς κι εγώ για λόγους βιοπορισμού, μόλις τέλειωσα το Δημοτικό —το τέλειωσα και δεν το τέλειωσα. Ήμουν τότε έντεκα χρονών και δούλευα σ’ ένα γαλακτοπωλείο. Πριν πιάσω τη μηχανή, είχα γράψει λίγα πράγματα με το μολύβι σ’ ένα μπλοκάκι, τα βιώματά μου. Επειδή έγραφα και για το αφεντικό μου πράγματα όχι τόσο ευχάριστα, μου σκίσανε το μπλοκάκι και στενοχωρήθηκα πολύ γι’ αυτό, γιατί είχα γενικά όλα μου τα βιώματα, πως έφυγα από το χωριό μου, πως κατέβηκα σε μια πολιτεία όπου είδα φώτα που δεν τα έσβηνε η βροχή και ο αέρας, πως, τέλος πάντων, μπόρεσα να βοηθήσω τον εαυτό μου και την οικογένειά μου. Στο αφεντικό μου αυτό είχαν έρθει κάτι συγγενείς του από την Αμερική, ομογενείς, και θεώρησε υποχρέωσή του να τους ξεναγήσει σε διάφορα μέρη. Μια μέρα σκέφτηκαν να ανέβουν στην Πάρνηθα• είπανε, μάλιστα, να πάρουν και μιαν αναμνηστική φωτογραφία. Τότε ήταν τα κουτάκια αυτά τα Brownie της Kodak που στοίχιζαν πολύ φτηνά, ήταν εύκολα στη χρήση, γιατί είχαν aplanar φακό και δεν είχε απαιτήσεις για ειδικούς χειρισμούς. Κάποιος Θα έπρεπε όμως να κρατάει αυτό το κουτί για να φωτογραφηθούν αυτοί, και αγγάρεψαν έμένα. Όταν είδα εγώ ότι αυτό που βλέπω μπροστά μου μπορώ να το αποτυπώσω στο χαρτί, με μάγεψε και είπα «ένα τέτοιο εργαλείο θα’ θελα για να αποτυπώσω τα βιώματά μου και να καταχωρίσω τους ανθρώπους που έζησα και μόχθησα μαζί τους, που έζησα χαρές και λύπες. Και ήρθε το πλήρωμα του χρόνου κάποτε, ώστε με ένα ρολόι και λίγες οικονομίες να αποκτήσω μια μηχανούλα. Ήταν μια junior Kodak με 7.7 φακό. Μετά από αυτό αγόρασα μιαν άλλη• πουλώντας τη μηχανή αυτή και πάλι με κάτι οικονομίες πήρα μια Robot. Με τη Robot και μ’ ένα φιλμ που έπεσε κυριολεκτικά από τον ουρανό, μέσα σ’ ένα βομβαρδιστικό ιταλικό που το ‘ριξαν τα αντιαεροπορικά μέσ’ τα Γιάννενα, κατάφερα να συνεχίσω• έκοβα κομματάκια, γέμιζα τις μπομπίνες κι έτσι φωτογράφισα τον Αγώνα.
Εμένα, σε όλη μου τη δουλειά, κεντρικός άξονας της θεματολογίας μου είναι ο άνθρωπος και οι αντιδράσεις του στη ζωή• ο αγώνας του για επιβίωση, και περισσότερο οι άνθρωποι του πόνου, γιατί έχουμε σχηματίσει κακή ιδέα για τον πόνο. Ο πόνος είναι σύμμαχός μας, είναι ο φίλος μας, μας ειδοποιεί πως αν το χέρι μας πονάει, κάτι συμβαίνει εκεί πέρα, και πρέπει να το δούμε. Έπειτα και στην ίδια τη ζωή, ο άξονας της ζωής κινείται μεταξύ πόνου και ανίας. Ή θα πονάς ή θα ανιάς στη ζωή. Επειδή ακριβώς σ’ αυτή την ψυχολογία των ανθρώπων ήθελα πάντοτε να μπαίνω, στο πετσί τους δηλαδή, και να βγάζω κάτι εσωτερικό δικό τους, το ίδιο θέλησα να κάνω κι εδώ, στο Όρος. Ότι θέλω να φωτογραφίσω, γίνεται στη φαντασία μου πρώτα και μετά το παίρνω• δεν παίρνω στην τύχη φωτογραφίες, τακ, τακ, τακ, ετούτο, το άλλο. Παίρνω ορισμένες λειτουργικές ενότητες που με εντυπωσιάζουν, αλλά που έχουν και κάποιο βαθύτερο νόημα. Γι’ αυτό και δεν μπορώ να πω, ξέρεις, θα κάνω αυτό και αυτό και γι αυτόν το λόγο. Εφόσον βρεθώ στο χώρο όπου το θέμα με συγκινεί, τότε σχηματίζω εικόνες στο μυαλό. Και αυτές τις εικόνες καραδοκώ τη στιγμή και τη θέση που θα τις πάρω. Αγαπάω τον κόσμο και τον κόσμο φωτογραφίζω. Μου έκανε μια κριτική μια εφημεριδούλα στην Έδεσσα, και αναφέρομαι σ’ αυτήν όχι γιατί με κολακεύει, αλλά είναι μια αλήθεια. Λέει σ’ ένα σημείο: «Στο ναό του Κώστα Μπαλάφα να βγάζεις τα παπούτσια σου, γιατί ο φιγούρες του είναι εξαγνισμένες από το μόχθο και τη στέρηση»• και είναι πράγματι έτσι. Όλοι με κατηγόρησαν στην αρχή ότι φωτογραφίζω την αθλιότητα και τη μιζέρια. Δεν έδειχνα σε κανέναν τις φωτογραφίες μου. Πήρα το δικό μου δρόμο, αυτός είμαι. Και νομίζω πως δεν έκανα άσχημα. Το να βγάλεις λίγα χρυσάνθεμα, ακόμα και μια βαρκούλα που κουνιέται, δεν λέει και σπουδαία πράγματα. Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε δια πυρός και σιδήρου• από το γιαταγάνι του Γιουσούφ αράπη και από το σκοινί του πατρο-Κοσμά. Αυτόν το λαό φωτογραφίζω.*2
Τα Μετέωρα με τη ματιά του Κώστα Μπαλάφα
Υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές της φωτογραφικής τέχνης φέρνοντας τον
Άνθρωπο πρωταγωνιστή,σε οτιδήποτε αποτυπώνει ο φακός.
Στόν πόλεμο , στην αντίσταση, στο αντάρτικο,φτιάχνει κάδρα
που εκφράζουν πολυδιαστατα τη στιγμή.
''Στην καθημερινότητα σε διαπερνούν τα βλέμματα της αθωότητας των ορεσίβιων,
το περιποιημένο ντύσιμο για το πανηγύρι, η περηφάνια του τσέλιγκα'' Λ.Τ
Από την αντίπερα όχθη προβάλουν γυναικείες μορφές ,αδρές γραμμές τοπίων,
ένας καλογερος στην κορυφή των Μετεώρων.
Όταν ρωτήθηκε κάποτε σε μια συνέντευξη αν πιστεύει ότι έχασε μια καλή
φωτογραφία απάντησε: ''Ήρθε να δουλέψει στη Γλυφάδα ένας ξερακιανός
λογιστής τραπέζης που τον είχαν απολύσει. Το βράδυ έπαιρνε ότι περίσσευε
από το φαγητό, για να το πάει στην οικογενεια του.Βγήκε μια μέρα με χιόνι
για να φέρει ένα βαρέλι με πετρέ.λαιο Φορούσε καμπαρντίνα και προσπαθούσε
μέσα στο κρύο να το μεταφέρει από μια ανηφόρα. Αυτό το βαρέλι καθώς
κυλούσε έμοιαζεμε την ίδια τη ζωή που, ή θα τον έπαιρνε από κάτω ή θα τα
έβγαζε πέρα.
Πριν λίγα χρόνια ο Μπαλάφαςδώρισε στο Μουσείο Μπενάκη 15.000
ασπρόμαυρα αρνητικά και 60 κινηματογραφικές ταινίες μικρού μήκους,
καθιστώντας τούτο τον θησαυρό κτήμα των επόμενων γενεών.
Ήπειρός. Ξεφυλλίζω το Λεύκωμα . Άλλο ένα ταξίδι.
Ένας θησαυρός.
Αφιερωμένο στα παιδιά, στα παιδιά όλου του κόσμου
σ'αυτά που ανήκει το μέλλον ....
*1 Ημερήσια εφημερίδα των Τρικάλων
*2 Απόσπασμα από το λεύκωμα Κώστας Μπαλάφας. Φωτογραφικό οδοιπορικό στο Άγιον Όρος 1969-2001, εκδ. Αγιορείτικη Φωτοθήκη – Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Άγιον Όρος - Αθήνα 2006.
υ.γ Ευχαριστώ τον φίλο δημοσιογράφο Λάζαρο Τσουμένη και για την αφορμή
και για ότι δανείσθηκα, σ'αυτή τη μικρή αναφορά σε ΄Εναν μεγάλο Φωτογράφο
της Ιστορίας μας.
Θα μείνουν πάντα όμως οι στιγμές που αποθανάτισε. Αιώνια.
''Οι φωτογραφίες του αιχμαλώτισαν το μόχθο και το χρόνο , αποτύπωσαν την πάλη και τον σεβασμό του ανθρώπου, ανέδειξαν τη μνήμη σε διαχρονικό συναίσθημα'' γράφει ο Λάζαρος Τσουμένης στην Έρευνα*1 .Η αφορμή που διαβάζω και ξαναβλέπω τις φορτωμένες με την ιστορία των τελευταίων εβδομήντα χρόνων της ταλαιπωρημένης και περήφανης χώρας μας.
Το λόγο έχει ο Κώστας Μπαλάφας:
Εμένα, σε όλη μου τη δουλειά, κεντρικός άξονας της θεματολογίας μου είναι ο άνθρωπος και οι αντιδράσεις του στη ζωή• ο αγώνας του για επιβίωση, και περισσότερο οι άνθρωποι του πόνου, γιατί έχουμε σχηματίσει κακή ιδέα για τον πόνο. Ο πόνος είναι σύμμαχός μας, είναι ο φίλος μας, μας ειδοποιεί πως αν το χέρι μας πονάει, κάτι συμβαίνει εκεί πέρα, και πρέπει να το δούμε. Έπειτα και στην ίδια τη ζωή, ο άξονας της ζωής κινείται μεταξύ πόνου και ανίας. Ή θα πονάς ή θα ανιάς στη ζωή. Επειδή ακριβώς σ’ αυτή την ψυχολογία των ανθρώπων ήθελα πάντοτε να μπαίνω, στο πετσί τους δηλαδή, και να βγάζω κάτι εσωτερικό δικό τους, το ίδιο θέλησα να κάνω κι εδώ, στο Όρος. Ότι θέλω να φωτογραφίσω, γίνεται στη φαντασία μου πρώτα και μετά το παίρνω• δεν παίρνω στην τύχη φωτογραφίες, τακ, τακ, τακ, ετούτο, το άλλο. Παίρνω ορισμένες λειτουργικές ενότητες που με εντυπωσιάζουν, αλλά που έχουν και κάποιο βαθύτερο νόημα. Γι’ αυτό και δεν μπορώ να πω, ξέρεις, θα κάνω αυτό και αυτό και γι αυτόν το λόγο. Εφόσον βρεθώ στο χώρο όπου το θέμα με συγκινεί, τότε σχηματίζω εικόνες στο μυαλό. Και αυτές τις εικόνες καραδοκώ τη στιγμή και τη θέση που θα τις πάρω. Αγαπάω τον κόσμο και τον κόσμο φωτογραφίζω. Μου έκανε μια κριτική μια εφημεριδούλα στην Έδεσσα, και αναφέρομαι σ’ αυτήν όχι γιατί με κολακεύει, αλλά είναι μια αλήθεια. Λέει σ’ ένα σημείο: «Στο ναό του Κώστα Μπαλάφα να βγάζεις τα παπούτσια σου, γιατί ο φιγούρες του είναι εξαγνισμένες από το μόχθο και τη στέρηση»• και είναι πράγματι έτσι. Όλοι με κατηγόρησαν στην αρχή ότι φωτογραφίζω την αθλιότητα και τη μιζέρια. Δεν έδειχνα σε κανέναν τις φωτογραφίες μου. Πήρα το δικό μου δρόμο, αυτός είμαι. Και νομίζω πως δεν έκανα άσχημα. Το να βγάλεις λίγα χρυσάνθεμα, ακόμα και μια βαρκούλα που κουνιέται, δεν λέει και σπουδαία πράγματα. Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε δια πυρός και σιδήρου• από το γιαταγάνι του Γιουσούφ αράπη και από το σκοινί του πατρο-Κοσμά. Αυτόν το λαό φωτογραφίζω.*2
Τα Μετέωρα με τη ματιά του Κώστα Μπαλάφα
Υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές της φωτογραφικής τέχνης φέρνοντας τον
Άνθρωπο πρωταγωνιστή,σε οτιδήποτε αποτυπώνει ο φακός.
Στόν πόλεμο , στην αντίσταση, στο αντάρτικο,φτιάχνει κάδρα
που εκφράζουν πολυδιαστατα τη στιγμή.
''Στην καθημερινότητα σε διαπερνούν τα βλέμματα της αθωότητας των ορεσίβιων,
το περιποιημένο ντύσιμο για το πανηγύρι, η περηφάνια του τσέλιγκα'' Λ.Τ
Από την αντίπερα όχθη προβάλουν γυναικείες μορφές ,αδρές γραμμές τοπίων,
ένας καλογερος στην κορυφή των Μετεώρων.
Όταν ρωτήθηκε κάποτε σε μια συνέντευξη αν πιστεύει ότι έχασε μια καλή
φωτογραφία απάντησε: ''Ήρθε να δουλέψει στη Γλυφάδα ένας ξερακιανός
λογιστής τραπέζης που τον είχαν απολύσει. Το βράδυ έπαιρνε ότι περίσσευε
από το φαγητό, για να το πάει στην οικογενεια του.Βγήκε μια μέρα με χιόνι
για να φέρει ένα βαρέλι με πετρέ.λαιο Φορούσε καμπαρντίνα και προσπαθούσε
μέσα στο κρύο να το μεταφέρει από μια ανηφόρα. Αυτό το βαρέλι καθώς
κυλούσε έμοιαζεμε την ίδια τη ζωή που, ή θα τον έπαιρνε από κάτω ή θα τα
έβγαζε πέρα.
Πριν λίγα χρόνια ο Μπαλάφαςδώρισε στο Μουσείο Μπενάκη 15.000
ασπρόμαυρα αρνητικά και 60 κινηματογραφικές ταινίες μικρού μήκους,
καθιστώντας τούτο τον θησαυρό κτήμα των επόμενων γενεών.
Ήπειρός. Ξεφυλλίζω το Λεύκωμα . Άλλο ένα ταξίδι.
Ένας θησαυρός.
Αφιερωμένο στα παιδιά, στα παιδιά όλου του κόσμου
σ'αυτά που ανήκει το μέλλον ....
*1 Ημερήσια εφημερίδα των Τρικάλων
*2 Απόσπασμα από το λεύκωμα Κώστας Μπαλάφας. Φωτογραφικό οδοιπορικό στο Άγιον Όρος 1969-2001, εκδ. Αγιορείτικη Φωτοθήκη – Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Άγιον Όρος - Αθήνα 2006.
υ.γ Ευχαριστώ τον φίλο δημοσιογράφο Λάζαρο Τσουμένη και για την αφορμή
και για ότι δανείσθηκα, σ'αυτή τη μικρή αναφορά σε ΄Εναν μεγάλο Φωτογράφο
της Ιστορίας μας.
